د ۲۰۲۰م، د ډسمبر په ۲مه، اعلان وشو چې د افغانستان حکومت او طالبانو تر منځ د خبرو اترو پر اصولو موافقه شوې ده. د افغانستان لپاره د واشنګټن ځانګړي استازي له دې اعلامیې څخه د «مهم پړاو» په توګه هر کلی وکړ. د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت اعلان وکړ، چې «دا یو مهم پرمختګ دی چې د بین الافغاني مذاکراتو د پایلي په بریالیتوب کې مرسته کوي، پاکستان به د افغانستان د بین الافغاني خبرو اترو ملاتړ ته دوام ورکړي. دا به یو جامع، پراخه او هر اړخیز سیاسي حل وي، چې د یوه سوله ییز، باثباته او سوکاله افغانستان لپاره لاره هواروي.»

د ۲۰۲۰م، د فبروري په ۲۹مه، د امریکا او افغان طالبانو تر منځ د هوکړې له مخې د امریکا د ګوډاګي افغان رژیم سره خبرې اترې، د ۲۰۲۰م، د مارچ په ۱۰مه په پلان کې نیول شوې وې، چې پیل شي، څو د هر اړخیز اوربند او سیاسي جوړجاړي په اړه پرېکړه وکړي. په تېرو لسو میاشتو کې، پرمختګ په ټپه ولاړ و او جګړې ته د طالبانو د بېرته راستنېدو خطر لوړ شو، چې د امریکا ډارن سرتيري ټوټې ټوټې کړي. د واشنګټن لپاره بین الافغاني خبرې اترې ډېرې مهمې دي، څو د افغانستان په سیکولر نظام کې د ځینو مصنوعي اسلامی اصطلاحاتو سره طالبانو ته ځای ومومي. امریکا د خپلې کمزورتیا له امله د خپلو ګټو خوندې کولو لپاره له خپلو اجنټانو کار اخلي. له همدې امله امریکا د پاکستان سیاسي او نظامي مشرتابه ته دنده سپارلې، چې طالبان په سیکولر جال کې بند کړي. امریکايي نظم به د امریکا ګټې د شاوخوا ۲۵۰۰ څخه تر ۴۰۰۰ پورې محدود ځواک په مرسته خوندي کړي، چې په څو محدودو نظامي اډو کې به موقعیت ولري.

د امریکايي تکتیک پر اساس، د باجوه ـ عمران رژیم د سیمه ییزو امریکايي اهدافو د تر لاسه کولو لپاره ډېره هڅه کوي. د ډسمبر هوکړې ته د لارې هوارولو لپاره، د افغانستان لپاره د امریکا ځانګړي استازي زلمي خلیل زاد د ۲۰۲۰م، د نومبر په ۳مه، په راولپنډۍ کې د پوځ له مرکزي دفتر څخه لیدنه وکړه، څو د پوځ له مشر قمر جاوید باجوه سره وګوري. بیا د ۲۰۲۰م، د نومبر په ۱۹مه، هغه ورځ چې عمران خان کابل ته ورسېد، امریکايي ډيپلومات انګیلا ایجیلر په راولپنډۍ کې د پوځ له مشر سره وکتل. د ISPR له خوا په خپره شوې اعلامیه کې ویل شوي، چې په دواړو ناستو کې د افغانستان د سولې پروسې او د سیمې د امنیت په اړه خبرې شوې وې. عمران خان کابل ته د خپل سفر پر مهال وویل چې پاکستان به په افغانستان کې د جوړجاړي د خوندي کولو لپاره د هڅو ملاتړ ته دوام ورکړي او د امریکا له خوا به وستایل شي.

اې د پاکستان په وسله والو ځواکونو کې مسلمانانو! د پاکستان د سیاسي او نظامي مشرتابه فاسد لیدلوري ته پام وکړئ. ادعا کوي چې موږ به له نړیوالو مالي سازمانونو څخه اقتصادي ګټې تر لاسه کړو، که چېرته موږ له امریکا څخه پیروي وکړو، د هغوی امرونه وڅارو او په سیمه کې یې ګټې خوندي کړو. رژیم د امریکا د ښکېلاګرو په تسلط ساتلو سره، د څو ډالرو د تر لاسه کولو لپاره د پاکستان امنیت زیانمنوي. په داسې حال کې چې دا وسله وال ځواکونه او استخبارات د اسلام او مسلمانانو د ګټو پوره کولو لپاره دي، چې د امریکا ویجاړوونکي پلانونه شنډ کړي. هر هوښیار سړی پوهېږي چې پاکستان په افغانستان کې تر ټولو پیاوړی ځواک دی، چې خپل سیاسي او امنیتي دواړه اړخونه ټاکي. تاسو باید په پاکستان کې د خلافت د تاسیس لپاره نصرت ته چمتو شئ، چې په اسانۍ سره کولای شي افغانستان او مرکزي اسیا سره یو کړي او د یووالي له لارې امت پیاوړی کړي، امریکا له سیمې څخه له سیاسي، اقتصادي او پوځي اړخه وباسي. دا رښتینې فتح ده چې مسلمانان یې باید په لټه کې شي. الله سبحانه و تعالی فرمايي:

﴿وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ﴾ [روم: ۴ـ۵]

ژباړه: په دغه ورځ (د روم په برلاسه کېدو) به مسلمانان خوشالي وکړي. د الله سبحانه و تعالی په بښل شوي بري باندې، الله سبحانه وتعالی له هر هغه چا سره مرسته کوي، چې خوښه یې شي او هغه برلاسی او پوره رحم لرونکی دی.

د حزب التحریرـ ولایه پاکستان مطبوعاتي دفتر

(ژباړه)

پوښتنه:

د ۲۰۲۰/۱۱/۲۳مه د دوشنبې په ورځ د دویم ځل لپاره د لیبیایي ګوندونو تر منځ، د ویډیویي کنفرانس له لارې خبرې اترې ترسره شو. د دوی تمرکز د نوي دولت په جوړولو او ولسمشرۍ پر مجلس و. لومړی بحث یې د ۲۰۲۰/۱۱/۱۵مه، د یکشنبې په ورځ ترسره شوی و او اعلان یې کړی و، چې دوی په مهمو خبرو باندې توافق ته سره رسیدلي، خو بیا هم ځینې مسایل ناحل پاتې دي. دغه بحث په داسې حال کې روان و، چې په موراکو کې هم د لیبیایي ډلو تر منځ خبرې اترې روانې وې. د دغو خبرو اترو د جنجالونو  تر شا څوک دي؟ ایا دغه خبرې اترې به په لیبیا کې روانو کړکېچونو ته د حل لاره پیدا کړي؟ او په اړه به یې د نړیوالو موقف څنګه وي؟

ځواب:

د سم ځواب تر لاسه کولو لپاره باید لومړی لاندې موضوعاتو ته اشاره وکړو:

۱ـ ترکیې تر هغو پورې د السراج ځواکونو ملاتړ کاوه، چې بالاخره د الحفتر ځواکونو ته یې ماتې ورکړه او له مرکز (تریپولي) څخه یې وایستل، تر سایرټ او جوفرا پورې یې تعقیب هم کړل او وروسته یې ورڅخه وغوښتل، چې له نورو ګوندونو سره خبرو اترو ته کېني. دغه راز دایمي اوربند ومني، ځکه ترکیې دوی ته د یاغيانو په سترګه کتل! دا ځکه چې د ۲۰۲۰/۶/۱۷ د ترکیې د بهرنیو چارو وزیر مرکز ترېپولي ته ولاړ او د دولت له مشر فایض السراج سره یې وکتل او اعلان یې وکړ: «موږ په داسې مسایلو خبرې وکړې، چې یو دایمي اوربند ته مو ورسوي او په لیبیا کې یو دایمي سیاسي حل ته وروسېږو.» سرچینه: (Anadolu 18/6/2020) د ترکیې مداخله د السراج او د نوموړي د حکومت په ګټه نه وه، بلکې دوی غوښتل چې په نوموړي فشار راوړي، څو نور ګوندونه هم قبول کړي، ځکه ترکیه د امریکا په امر کار کوي. امریکا اعلان وکړ، چې په لیبیا کې د ترکیې د کړنو ملاتړ کوي، دا په دې مانا چې د ترکیې دغه ګام د امریکا په خوښه و. د ۲۰۲۰/۶/۸مه د امریکا او ترکیې د ولسمشرانو تر منځ تلیفوني اړیکه نیول شوې وه او د لیبیا پر موضوعاتو یې بحث کړی و. اردغان داسې وښوده، چې دا د امریکا او ترکیې نوښت دی، چې د لیبیا بحران ته حلاره پیدا کړي او له دغه اړیکې وروسته اردغان له ترکي رسمي تلویزیون سره په مرکه کې وویل: «له ټرمپ سره توافق ته رسیدلی یم.» د دواړو هېوادونو تنظیم کولو ته یې اشاره وکړه او پرته له دې چې نور جزیات یې په ډاګه کړي ویې ویل چې دا په لیبیا کې د دوی (دواړو هېوادونو) ګډ نوښت دی. په همدې ډول د ترکیې د بهرنیو چارو وزیر هم د ۲۰۲۰/۶/۲۰ له ترکي تلویزیون سره په مرکه کې یادې خبرې تایید کړې او ویې ویل: «ترکي او امریکایي چارواکي به په ممکنه لارو چارو خبرې وکړي، لکه څنګه چې د دوشنبې په ورځ د ۲۰۲۰/۶/۸مه د دوو ولسمشرانو (ټرمپ او اردغان) تر منځ د تلیفوني اړیکې په وخت کې موافقه شوې وه. همدارنګه نوموړي دېته هم اشاره وکړه، چې د ترکیې او امریکا ابتکار کېدای شي له لیبیا څخه بیرون، په نورو سیمو کې هم عملي کړای شي». لنډه دا چې ترکیه په لیبیا کې یوازې د امریکا سیاستونه او پلانونه عملي کوي.

۲ـ کله چې السراج د ترکیې له ملاتړ پرته د سایرټ او جوفرا سیمو د کنټرول توانایي نه درلوده او د الحفتر تر ماتې پورې یې پر دوی د حملې کولو هڅې کولې، که چېرته دا ملاتړ نه وای درېدلای، نوموړي کولی شوای، چې دوی کنټرول کړي او په دې حالت کې نوموړی تر فشار لاندې هم و، څو له نورو ګوندونو سره خبرو اترو او اوربند منلو ته اړ کړي. ځکه نو نوموړي د ۲۰۲۰/۹/۱۶مه اعلان وکړ، چې زه به د راتلونکي اکتوبر په پای کې استعفا ورکوم، څو اردوغان خجالت شي. د ۲۰۲۰/۹/۱۶مه لیبیایي تلویزیون د نوموړي خبرې خپرې کړې، نوموړي وویل:«زه هر چاته وایم چې زما اصلي هیله دا ده، چې خپله دنده د اکتوبر تر پای پورې بل چاته وسپارم او هیله لرم چې د خبرو اترو کمېټه تر هغو پورې خپل کار پای ته ورسوي او نوی ولسمشر وټاکي. نوموړي په خپل ځان فشار راتلل هم تایید کړل او زیاته یې کړه چې د هېواد دوه طرفه کېدل به، په هېواد کې د یوې سوله ییزې فضا راتلل له خنډونو سره مخ کړي. همدارنګه ګوندونه یې په دغه کار تورن کړل او هېڅ کومې ډلې ته یې د جګړې د افشن وړاندیز ونه کړ.» ده دا ومنله چې دولت به یې هېڅکله هم په عادي یا نیمه طبیعي حالت کې عملیات نه کوي، ځکه دوی ته بهرنۍ او کورنۍ دسیسې او لاسوهنې ښې په ډاګه شوې وې. له دې سره سره په دې هم پوهېده، چې کله السراج د دولت چارې په لاس کې واخلي، نو دا به د بریتانیا کار وي؛ هغه څه چې په تونس کې یې هم وکړ. دغه راز اوس به له دې وروسته دلته هم د ۲۰۱۵م، له توافق څخه وروسته په سمدستي ډول راننوځي او همدارنګه ده خپله استفا له اروپا څخه نه، بلکې یوازې د بریتانیا د لاسوهنو پایله وبلله.

۳ـ کله چې اردوغان خبر شو چې السراج د استعفا ورکولو نیت لري، نو ویې ویل: «ما تېره اونۍ په استانبول کې له السراج سره ولیدل، ځکه نو د دغه پرمختګ او یا د خبر په اورېدو سره ډېر زیات خفه شوم.» نوموړي زیاته کړه؛ چې د ترکیې استازو او دولتي روغه کوونکو تر منخ به هم د دغه غوڼدې په شان د روانې اونۍ په پای کې غونډه ونیول شي. که الله تعالی غوښتي و، نو موږ به دغې مسالې ته ښه جهت ورکړو. (Anadolu  Agency and Reuters 18/9/2020) په پای کې السراج له خپلې استعفا څخه تېر شو، د ۲۰۲۰/۱۰/۳۰مه الجزیرې شبکې خپره کړه: د لبیا د ولسمشرۍ ماڼۍ مشر فیض السراج، نن د جمعې په ورځ وویل؛ چې زه له خپل هغه اعلان څخه تېر یم، چې غوښتل مې د اکتوبر ترپایه پورې خپلې ولسمشرۍ ته د پای ټکی کېږدم. دغه خبره د السراج ویاند هم پر خپله ټویټر پاڼه لیکلې وه. د ۲۰۲۰/۱۰/۳۰مه، الجزیرې هم دغه خبر تایید او په رسمي ډول سره اعلان کړ. اروپا هم د السراج له استعفا سره موافقه نه وه او د اردوغان پرېکړې ته یې هم غاړه نه اېښوده، خو د نوموړي نظریه یې په همدغو الفاظو خپروله. همدارنګه مخکینیو سرچینو زیاته کړه، چې د جرمني د بهرنیو چارو وزیر له السراج څخه وغوښتل، څو په لیبیا کې د خبرو اترو په موده کې باید خپلې دندې ته دوام ورکړي. دغه خبرې السراج او ماس یو له بل سره له تلیفوني اړیکې، چې په لیبیا کې پر وروستیو پرمختګونو غږېدل، پر مهال وکړې. همدارنګه دغه خبر د لیبیا دولت پر فېسبوکپاڼه هم خپور شوی و. د جرمني د بهرنیو چارو وزیر د اړیکې پر مهال وویل: په خپل مقام د السراج پاتې کېدل یوه، مهمه مساله ده، چې په دغه ځانګړې مرحله کې د لیبیا د دولت رهبرۍ ته ثبات او ادامه ورکړي. سرچینه:... (Al-Jazeera 30/10/2020) 

۴ـ د روسیې د مداخلې د مخنیوي لپاره ترکیې له امریکا سره په همغږۍ دغه کارونه وکړل او روسیې هڅه کوله، چې ځان بېطرفه وښیي، د دواړو تر منځ د منځګړي په توګه عمل وکړي، که څه هم پوځي ځواکونه یې د الحفتر د ملاتړ لپاره هلته استولي، خو بیا یې هم ادعا کوله، چې پوځي ځواکونه یې نه دي استولي، خو دغه د روسیې امنیتي کمپنۍ ده، چې پوتین ورسره شریک دی. دغه راز نه غواړي د السراج له دولت سره خپلې اړیکې پرې کړي؛ بلکې غواړي چې د السراج په دولت باندې خپل نفوذ ولري او د لیبیا په خبرو اترو کې برخه هم واخلي. دا ځکه چې نوموړی په منځني ختیځ او اروپا کې، د روسیې پخواني ولسمشر میکایل ګورباچوف ځانګړی مامور او لاسپوڅی دی. ده به ویل چې موږ د لیبیا په اجنډا کې د تریپولي له چارواکو سره په همغږۍ، د ترکې په ګډون له نړیوالو طرفونو سره په پوره باور په خبرو اترو کې برخه اخلو. نوموړي په لیبیا کې د ترکیې او روسیې همکاري او یووالی وستایه، چې ښکاره بېلګه یې د ۲۰۲۰/۱/۱۳مه د روسیې د ولسمشر ویلادمیرپوتین او ترکیې ولسمشر رجب طیب اردوغان مثبت نقش و، چې د جنګ د دواړو لورو تر منځ یې اوربند وکړ او هم یې د برلین د کنفرانس د دایرېدلو لپاره یو ښه فرصت برابر کړ. سرچینه (Al-Ahram 20/7/2020)

۵ـ ۲۰۲۰/۶/۱۰مه، د پمپیو له سکرتریت څخه په لیبیا کې د سمدستي اوربند غوښتنه وشوه او له ټولو بیرونیو طرفونو څخه یې وغوښتل، چې باید خبرو ته سره کیني. نوموړي وویل: «د دولت د ملي یووالي او د لیبیا د ملي پوځ تر منځ پرېکړه، چې د نړیوالې ټولنې په حضور کې ترسره شوه، یو ښه او مثبت ګام و. د مثبتو او ژر تر ژره خبرو د پیلولو یوازینۍ لاره دا ده، چې باید اوربند عملي کړای شي او د نړیوالې ټولنې په مشرۍ په لیبیا کې سیاسي خبرې اترې پیل شي.» سرچینه: "(Sky News 10/6/2020) کله چې دغو دواړو لورو اوربند قبول کړ، نو امریکا دغه توافق ته ډېره خوښي څرګنده کړه او دغه پرېکړه یې د ۲۰۲۰/۱۰/۲۶مه، د پمپیو له سکرتریت څخه اعلان کړه: «په لیبیا کې د دواړو جنګي ډلو تر منځ اوربند یو مثبت ګام دی او ټول هغه بهرني جنګیالي چې غواړي نوی حکومت جوړ کړي، باید د ملي ټاکنو لپاره ځانونه تیار کړي. د ۲۰۲۰/۱۰/۲۳مه، نړیوالې ټولنې هم له لیبیا څخه خپل ملاتړ اعلان کړ او ویې ویل: «په لیبیا کې د جنګ دوه لوري به په متحده ایالتونو کې له پنځو ورځو خبرو اترو وروسته په دایمي اوربند موافقه وکړي. سرچینه: (Reuters 23/10/2020)  په دې ډول امریکا په سیاسي او دېپلوماتیک ډول د متحده ایالتونو په نوم سمدستي د لیبیا چارو ته ځان ورداخل کړ، تر څو هلته د اروپا په ځانګړي ډول د بریتانیا نفوذ راکم او تر خپل کنټرول لاندې یې راولي.

۶ـ دا هر څه چې په لیبیا کې وشول دا ټول سیاسي رقابتونه وو، چې پوځي جنجالونه یې راپورته کړل، دلته لوبه روانه وه، څو په لیبیا کې دغه دوې ډلې د توافق او خبرو مېز ته کېنوي. بریتانیا د دغه کار لپاره درې ځلې هڅې وکړې، لومړی ځل یې د ۲۰۲۰/۹/۶-۱۰ پورې د بوزنیکا په مراکش ښار کې د دواړو لورو د خبرو اترو پیلولو لپاره کنفرانس جوړ کړی و. دویم ځل یې د ۲۰۲۰/۱۰/۲-۶ پورې کنفرانس جوړ کړی و. په دریم ځل یې د ۲۰۲۰/۱۱/۵ مه د دواړو لورو لوړ پوړو استازو د معلومولو لپاره، د چارچوب پر محتوای امضا وکړه. داسې ښکارېده، چې د دغو جلسو تر شا برېتانیا د خپلو استازو په واسطه لاس درلود او غوښتل یې چې د ۲۰۱۵/۱۲/۱۷مه په مراکش کې د سکیرټ توافق، بیا له سره عملي کړي. دغه هوکړه یې په تریپولې کې د لیبیا دولت د عالي شورا په مشرانو لاسلیک کړی و او په ټوبروک کې یې د پارلمان په مشر لاسلیک کړی و.

۷ـ  د امریکا متحده ایالتونو د سیاسي استازي سټېفاني ویلیم په لاس، د کاغذونو په واسطه ټوله بازې څېړله او موضوع یې د خپل سیاست او دېپلوماسۍ سره سمه روانه کړې وه. خو په ښکاره به یې ویل، چې د لیبیا په هکله باید خبرې پیل شي، لکه څنګه چې په بوزنیکا کې ترسره شوې. د ۲۰۲۰/۱۱/۹مه په تانزانیا کې د لیبیا د دوو جنګي ډلو تر منځ په مستقیم ډول خبرې اترې پیل شوې او د متحده ایالتونو له خوا ۷۵ لیبیایي سیاسیون، چې پخپله د امریکا له خوا ټاکل شوي وو او د امریکا له خوا اداره کېدل، د خبرو اترو ټیم د عالي شورا غړو، کارپوهانو او د دریو سیمو (تریپولي، بارقا او فیزان) سیمو له استازو جوړ شوي وو.

د ۲۰۲۰/۱۱/۱۵مې په بېګاه ویلیم وویل: «د لیبیا د دوو ډلو تر منځ مخامخ خبرې اترې، د ښو پایلو په درلودلو سره پای ته ورسېدې او د دویم ځل لپاره به په دغه اونۍ کې بیا انلاین خبرې اترې ترسره شي. له مثبتو پایلو څخه یې موخه د ټاکنو د نیټې ټاکل، د اجرایې ریاست د استعفا موده او د ولسمشرۍ او حکومتي شوراګانو لپاره د کار پیلولو د شرایطو اماده کول وو. د لیبیا په هکله د خبرو اترو ټیم له اوو ورځو خبرو وروسته د دریو فایلونو په ترتیبولو سره موافقې ته ورسېدل. لومړی دا چې د ۲۰۲۱/۱۲/۲۴مه، به ټاکنې ترسره کېږي، چې دغه ورځ د لیبیایانو لپاره ډېراهمیت هم لري. ځکه چې دوی په ۱۹۵۱م، په همدغه ورځ ازادي هم اخیستې وه. د اجرایه ریاست لپاره یې د استعفا موده هم معلومه کړه او همدارنګه د ولسمشرۍ د چارو د مخته بېولو لپاره یې هم شرایط په پام کې ونیول شول. دا به یو ساده مسوولیت وي، بل دا چې په ملي روغه جوړه باندې به هم کار کېږي او دا دری استازي به له دریو سیمو (جنوبي، ختیځو او لیدیځو) برخو څخه وي، درېیم فایل ته په کتو سره به دا غړي یوازې د دولت کولو لپاره لیاقت په پام کې نیسي، څو وکولی شي د لیبیا د خلکو لپاره سهولتونه لکه اوبه، برق او نورې اړتیاوې برابرې کړي. دغه راز د ولسمشرۍ مجلس او  دولت باید یو له بل سره په کار کولو کې بېل بېل چوکاتونه ولري. د دغه مقام لپاره به نفر د لنډې مودې لپاره د تکنوکراتو له خوانه د ګوندونو له خوا ټاکل کېږي. دلته ډېر کار ته اړتیا ده ځکه د لسو کلونو جګړې په یوه اونۍ کې نه شې حل کېدای. برخه اخیستونکي له دې سره موافق دي، چې د ویډیو له لارې خبرې وکړي او د یوې قانوني کمېټې جوړولو لپاره یو میکانیزم برابر کړي او د ټاکنو لپاره د اساسي قانون مطابق ځینې اساسات برابر کړي، چې دا بیا یوه بېله مساله ده. سرچینه: ((Anadolu Agency 16/11/2020 د سخیرات توافق دوی بیخي هېر کړی، دا ډېر یو تېز کار و چې کله ویلیم وویل: لس کاله جګړې به په یوه اونۍ کې ختمې نه شي. نوموړي ټول اسناد دویم ځل وکتل، څو وکولای شي دغه تړون په غیر رسمي ډلو لغوه کړي او د بریتانیا نفوذ راکم او که امکان ولري بیخي یې له منځه یوسي. یعنې که پوره یې له منځه وړل امکان ونه لري نو لږترلږه تر خپل کنټرول لاندې خو یې راولي.

۸ـ د متحده ایالتونو له خوا مامور سټېفاني ویلیم ژمنه وکړه، چې د خبرو اترو ځنډوونکو ته به قانوني سزا ورکول کېږي او ویې وویل: «هغوی چې هڅه کوي د خبرو اترو کوونکو غړو ته پیسې ورکړي، په ډاګه به شي او مخه به یې ونیول شي او د پیسو او رشوت ورکول او رایو اخیستلو په اړه به یې څېړنې پیل شي» دغه راز دېته یې هم اشاره وکړه، چې داسې یو کود هم شته، چې د مداخلې لپاره د سیاسي پیسو اخیستل او ورکول په ډاګه کړي. نوموړې وویل: «داسې طرحه نشته چې په خبرو اترو کې د برخه اخیستونکو هویت پکې پټ وساتل شي، خو د دې لپاره ۶۱ او ۷۵ فیصدي د ملي اجماع لپاره ډېره اړینه ښکاري.» سرچینه: (Ash-Sharq Al-Awsat 17/11/2020) نوموړې د امریکا له پالیسۍ سره سم د متحده ایالتونو د مامور په نوم مخته روانه وه. امریکا پخپله د متحده ایالتونو د استازو په وسیله، د دغې پرېکړې ملاتړ کاوه، لکه څنګه چې د متحده ایالاتونو استازو به د لیبیا د ثبات لپاره رایه ورکوله او خپل ملاتړ به یې ورڅخه ښوده. قانون وایي: په لیبیا کې خبرې اترې ځکه مهمې دي چې د امریکا له خوا رهبري کېږي. کوم شخص یا اتحادیه باندې په غیر قانوني ډول د تېلو استخراج کول او یا هم له مالي انستیتیوتونو سره په پټه اړیکه ټینګول غیر قانوني کار دی او دا به د بشري حقونو په قانون کې ځواب ویونکي هم وي. سرچینه: ... (Sky News 19/11/2020)

۹ـ بالاخره د لیبیایي ډلو تر منځ د لیبیا د ۵+۵ پوځي کمېټې په شمول، مذاکرات پای ته ورسېدل او د برلین د کنفرانس په شکل به د امریکا تر څار او د متحده ایالاتونو د استازو تر کنټرول لاندې به اوربند وشي. د ۲۰۲۰/۱۱/۴مه، نوموړې اعلان وکړ، چې دغه اجماع باید د تړون دورې ته راورسېږي او ویې ویل:« ۱۲مهمې خبرې دي، چې اوربند ساتلی شي او مهمه دا ده چې یوه پوځي کمېټه باید وټاکل شي، څو ټولې خارجي قواوې بېرته خپلو هېوادونو راوګرځوي او د دغو دوو ګوندونو ځواکونه له سایرت او جوفرا سیمو څخه راوباسي. ۲۰۲۰/۱۰/۲۳مه، په حینوا کې هم داسې پرېکړه شوې وه، چې دری میاشتې وخت یې بهرنیو ځواکونو ته ورکړی و، چې باید د ليبیا له خاورې څخه ووځي. سرچینه: (Reuters 23/10/2020) اردوغان وویل: زه نه پوهېږم چې د واګنر په شان سربازان به په دریو میاشتو کې له لیبیا څخه ووځي او کنه.  نوموړي وویل: «دا هغه وخت په لیبیا کې له روسیې سره تنظیم کړل شوي وو او امریکا په روسیه باندې فشار نه راوړي، چې دغه او ځینې نور دېته ورته ځواکونه وباسي، خو هر وخت چې امریکا خپلو اهدافو ته ورسېږي، نو لکه په سوریه کې به بیا دغه کار وکړي.

۱۰ـ خلاصه هغه څه چې موږ په جزیاتو ورته اشاره وکړه، په لاندې ډول دي:

a- د السراج دولت غواړي د ترکیې ملاتړ ورسره وي، ځکه چې د اروپا په ځانګړي ډول د برېتانیا له پروژو څخه برخه‌من شي او الحفتر ته ماتې ورکړي او هغه سیمې لکه جوفرا او سارېټ په خپل کنټرول کې راولي، خو ترکیه د السراج څخه د امریکایي اهدافو د لاسته راوړلو لپاره ملاتړ کوي.کله چې د السراج ځواکونه ډېر ژر سارېټ او جوفرا سیمو ته ورسېدل، خو ترکیې له السراج څخه خپل ملاتړ بند کړ او له نوموړي څخه یې وغوښتل، چې اوربند وکړي او له نورو ګوندونو سره خبرو اترو ته کېني، السراج حیران پاتې شو او فکر یې وکړ، چې اردوغان دی د استعفا په اعلانولو سره وشرماوه، خو ترکيې پر نوموړي فشار راوړ، څو داسې کار ونه کړي او کله چې اروپا هم په السراج باندې د ترکیې له خوا د فشار په زیاتېدو پوه شوه، چې نوموړی د اردوغان فشار ته غاړه نه ږدي، نو دا په دې مانا چې السراج له خپلې استعفا څخه بېرته ګرځېدلی دی. دا هغه څه دي، چې اروپا او برېتانیا غوښتل، چې دغه کار د بریتانیا او اروپا په ګټه و. چې السراج له دوی سره وي ځکه دوی خپله د السراج د استعفا تر شا ولاړ و.    

b- دغه بحثونه د ډېرو مهمو قدرتونو له خوا برابر شوي و، کوم هېوادونه چې د دوی کوربه وو، د دوی ستونزې یې ورته حل کولې یا یې نورې هم خرابولې او په ګوندونو باندې یې فشار راوسته، څو د دوی خبره ومني او خپل نفوذ ورباندې زیات کړي. په اصل کې دوی نه غوښتل چې د دوی ستونزې په سم ډول ورته حل کړي، چې د سخیرات تړون یې يو ښکاره مثال دی. بریتانیا غواړي چې همدغه تړون پرته له ځنډ څخه د السراج په حکومت باندې قبول کړي. بریتانیا د بوزنیکا په ناسته کې هم هڅه کوله، چې په دغه تړون باندې ځینې نورې مادې ورزیاتې کړي، خو ویلیم د امریکا دېپلوماتي مامورې د متحده ایالتونو تر نوم لاندې د دغو دوو ګوندونو تر منځ جلسه کې د جینوا پرېکړه، د (اوربند منل) غوښتل ورباندې ومني، څو بیا دا هم قبول کړي، چې یو کال وروسته به ټاکنې کوي. امریکا په تمامه معنا هڅه کوله، چې د امریکا ماموریت بریالی شي او د بریتانیا لاس له لیبیا څخه ورلنډ اولیبیا تر خپل کنټرول لاندې راولي.

c- مهمو رقابت کوونکو (امریکا او بریتانیا) تل هڅه کوله، چې یو د بل مخه ونیسي او د یو بل پروژې ودروي او خپلې پروژې کامیابې کړي. ځکه نو دا یو ناشونی کار دی چې د دغه هېواد لپاره د سمه حلاره پیدا کړل شي او د لیبیا د خلکو لپاره د واقعي امنیت او سوله راشي، ځکه کله چې ټاکنې وشي، نو تر پایه به په خپل حالت پاتې نه شي، تر هغو به جنجالونه روان وي، چې امریکا یا اروپا خپل نفوذ په لیبیا کې محکم نه کړي او لیبیا به د دغه اور مواد وي. د لیبیا د خلکو لپاره دېته اړتیا وه، چې دغه ټولې دسیسې رد کړي او د بل هېواد د غلامانو خبرو پیروي ونه کړي او یو بل ته یې د ورورۍ لاسونه ورکړي وای او له دغه جنجالونو څخه یې ځانته یوه حلاره پیدا کړې وای. همدارنګه د امت له سیاسي او باخبره بچیانو سره یو ځای شوی وای، څو یې لیبیا هم د اسلامي دولت یوه برخه جوړه کړې وای، چې په دغه نظام کې ټول اسلامي هېوادونه راځي. دغه نظام بیا راشده خلافت دی او د خلیفه په وسیله به رهبري کېږي او رسول الله صلی الله علیه وسلم هم د دغه خلافت زیری راکړی دی.

«ثُمَّ تَكُونُ خِلَافَة عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ»

ژباړه: خلافت به بیا د رسول الله صلی الله علیه وسلم په تګلاره باندې تاسیسېږي.

۱۴۴۲هـق، د ربیع الاخر ۱۰مه

۲۰۲۰م، د نومبر ۲۵مه

(ژباړه)

د عبدالله ابن بسر رضی الله عنه څخه روایت دی، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

»طُوبَى لِمَنْ وَجَدَ في صَحِيفَتِهِ اسْتِغْفَارًا كَثِيراً» (رواه ابن ماجه، فی باب الاِسْتِغْفَارِ)

ژباړه: مبارکي دي وي د هغه چا لپاره چې د اعمالو په کتاب کې یې استغفار ډیر وموندل شي.

د حدیث مفهوم

انسان چې هر څومره ډېر استغفار ووایي او د الله سبحانه وتعالی ذکر پر ځای کړي، په هماغه اندازه الله سبحان وتعالی ته نیږدې کیږي، په دې شرط چې ذکر او استغفار یې پرته له ریا وي او په دنیا کې یې پایله داده چې ټولې د خیر، توفیق، د کار د اسانتیا او برکت دروازې یې پر مخ پرانیستل کیږي. په اخرت کې به یې د اعمالو کتاب له ښو (نیکو) اعمالو او استغفار څخه ډک شي؛ نو په دې ډول د دنیا هېڅ خوند او عیش له استغفار څخه بهتر نه دی؛ نو بیا څرنګه خپل ژوند پرته له استغفار څخه تیروئ؟

ای مسلمانانو!

استغفار او ذکر له نورو نیکو اعمالو نه دی جلا؛ ځکه چې د انسان ټول اعمال د الله سبحانه وتعالی له ذکر او یاد سره اړیکه لري؛ نو هر عمل چې موږ کوو، پیل یې د الله سبحانه وتعالی په نامه دی او دده په حمد او ثنا سره هغه کار پای ته رسوو. دغه راز دا هغه څه دي، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ ته راښودلي دي. همدارنګه استغفار ذکر کڼل کېږي؛ خو هغه څه چې نن د خلکو تر منځ لیدل کېږي، د ذکر او اعمالو تر منځ یې فاصله جوړه کړې ده او ذکر په عمل پوري تړلی نه بولي. داسې مسلمانان شته چې په ګناه کې یې سقوط کړی او ان د یوې عجیبي منظرې (پیښي) شاهد کیږي. د مسلمانانو یو ټولی وینئ چې د مسجد په اول صف کې ناسته وي، څو له لمانځه وروسته د الله سبحانه وتعالی ذکر وکړي، په داسي حال کې چې ددوی تر شا داسې کسان موجود دي چې غواړي کفري قوانین پر دوی حاکم یا پلي کړي، خو هغه کسان چې په ذکر مشغول دي، د داسې ښکاره منکر د تغیر لپاره هېڅ ډول تګلاره نه لري او داسې فکر کوي، چې په بما انزل الله د حکم نه کېدو مسوولیت، په دوامداره ذکر سره ادا کیږي.

د حدیث شریف خلاصه:

په دې حدیث شریف کې رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ د ذکر او استغفار ویلو ته تشویق کړي یو او دا دوه اعمال دي، چې موږ یې الله سبحانه وتعالی ته نیږدې کړي یو، د هغه په رحمت کې مو شاملوي یا د هغه په رحمت کې یې شامل کړي یو؛ په داسې حال کې چې ځیني خلک ذکر په عمل پوری نه تړي. ډېری خلک شته چې له لمونځ کولو څخه وروسته په ذکر او استغفار ویلو مصروف شي، خو په دې چې حاکمان دین نه ورباندي پلی کوي، سر نه ګرځوي ، نه هم له دې حالت څخه د وتلو او اصلاح لپاره د کومې عملي تګلاې په لټه کې دي.

یا الله! موږ ته د نبوت پر تګلاره راشده خلافت چې د امت وحدت پکې نغښتی وي، را په نصیب کړې او موږ ترې برخمن کړې او له بدمرغیو او ناخوالو څخه مو لرې لرې. یا الله دا ځمکه ستا په کرم سره روښانه وګروځوه. الهم آمین آمین!

(ژباړه)

د فرید سعید، اسید سلیم، صفاءمحمد، حسن یاسر، ناصر الاسلام او ریاحي ابو فاطمه وروڼو او خویندو د پوښتنو په ځواب کې!

تر دې وړاندې مې د جمعې د لمانځه په اړه د ۱۴۴۱ هـ.ق کال په شعبان میاشت کې او همدارنګه د ۱۴۴۱ هـ.ق کال په د شعبان میاشتې پر ۱۸مه، وروسته د ۱۴۴۱ هـ.ق کال د شوال په میاشت کې مې ځوابونه بیان کړي وو چې همغه ځوابونه ستاسو د پوښتنو لپاره بسنه کوي؛ په دغو ځوابونو کې داسې ویل شوي دي:

لومړی د ۱۴۴۱ هـ.ق کال په شعبان میاشت کې په دویم ځواب کې داسې ویل شوي: «... د جمعې لمونځ فرض عین دی، د الله سبحانه وتعالی د دغه قول په دلیل چې فرمایلي یې دي:

﴿إِذَا نُودِي لِلصَّلاَةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ﴾ {منافقون: ۹}

ژباړه: کله چې د جمعې لمانځه لپاره اذان وشي، د الله سبحانه وتعالی په ذکر پسې ولاړ شئ، پېر او پلور پرېږدئ. دا ستاسو لپاره غوره ده، که پوهېدئ!

په پورتني ایت کې امر واجب دی، د هغې قرینې په دلیل چې په ایت کې راغلې ده، چې هغه له مباحو څخه نهیې ده. دا نهې پر جازم طلب دلالت کوي. حاکم په مستدرک کې له طارق بن شهاب، له ابوموسی او هغه له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه په صحیح شرط سره روایت کړی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

«الْجُمُعَةُ حَقٌّ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِي جَمَاعَةٍ إِلَّا أَرْبَعَةٌ: عَبْدٌ مَمْلُوكٌ، أَوِ امْرَأَةٌ، أَوْ صَبِيٌّ، أَوْ مَرِيضٌ»

ژباړه: له څلورو کسانو پرته د جمعې لمونځ په مسجد کې پر هر مسلمان واجب دی؛ غلام، ښځه، ماشوم او ناروغ.

(حاکم ویلي چې دغه حدیث صحیح دی)

خو هغه څوک چې ډارېږي مسجد ته یې تګ  واجب نه دی، ځکه له بن عباس رضی الله عنهما څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

«مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ إلَّا مِنْ عُذْرٍ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ وَمَا الْعُذْرُ؟ قَالَ: خَوْفٌ أَوْ مَرَضٌ»

ژباړه: له شرعي عذر پرته که چا اذان واورېد او اجابت یې نه کړ، لمونځ یې نه سیي کېږي. ویې ویل، اې رسول الله صلی الله علیه وسلم عذر څه دی؟ ویې فرمایل: ډار او یا ناروغي.

(بیهقي دغه حدیث په سنن الکبري کې راوړی دی.)

او په همدغه ترتیب نور روایاتونه هم شته. پر همدغه اساس، له استثناء پرته د جمعې لمونځ پر هر مسلمان واجب دی.

دویم: د ۱۴۴۱ هـ.ق کال د شعبان پر ۱۸مه موږ داسې ویلي دي: د الله سبحانه وتعالی دغه قول:

﴿يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ [جمعه: ۹]

ژباړه: اې هغو کسانو چې ایمان مو راوړی! کله چې د جمعې د لمانځه لپاره اذان وشي، د الله سبحانه وتعالی ذکر ته ودانګئ، پېر او پلور بند کړئ. دا ستاسو لپاره غوره ده که پوهېدئ!

نو پر همدغه اساس، پرته له دې منع شي، مسلمان د جمعې لمانځه لپاره هڅه کوي؛ په همدغه ترتیب د جمعې د لمانځه لپاره هڅه فرض ده. ځکه دا هڅه متقرن په ترک سره مباح ده؛ یعنې د جمعې لمونځ په ځانګړي ځای لکه کور کې نه ادا کېږي. پر همدغه اساس، په مسجد کې د جمعې د لمانځه ادا کولو منع جواز نه لري. په ځواب کې ویل شوي چې د مسجدونو تړل او د حکامو له لوري د جمعې له لمانځه څخه منع جایزه نه ده او لویه ګناه ده. پر همدغه بنسټ، که حکامو په مسجدونو کې د جمعې د لمونځ ادا کول منع کړل او له کورونو پرته بل ځای پاتې نه شو، نو په هغه صورت کې دې څلور رکعته د جمعې لمونځ ادا شي؛ خو دولت د مسجدونو تړلو له امله د سترې ګنا مرتکب شوی دی.

د اسبابو په اړه باید وویل شي: د اسبابو او تدابیرو نیول سم او جایز دي. په دې شرط چې د شریعت مخالف نه وي. د جمعې د لمانځه په تړاو تدابیر دا دي چې ناروغان ولاړ نه شي، خو روغ کسان دې د لمانځه ادا کولو لپاره مسجدونو ته ولاړ شي. په دغه ځواب کې مې د مسجدونو تړلو او بندولو په تړاو کافي دلیلونه یاد کړل او ومو ویل چې راغه کسان دې د لمانځه ادا کولو لپاره مسجدونو ته ولاړ شي او د ساري ناروغیو مخنیوي او هغو کسانو لپاره چې پر دې ناروغیو اخته دي، تدابیر ونیول شي؛ چې دا مسله واضحه ده. داسې ونه ویل شي چې روغ کسان ځینې وخت پر کورونا ناروغۍ اخته دي؛ خو نښې یې نه دي واضح شوې. باید ټول خلک مسجد ته له تګ څخه منع شي، یعنې د هغې سیمې ټول اوسېدونکي باید مسجد ته له تګ څخه وګرځول شي؛ چې د داسې استدلال او وینا لپاره هېڅ دلیل نشته.

درېیم: وروستی ځواب مو د ۲۰۲۰ میلادي کال د جون پر اتمه راغلی دی:

• رسول الله صلی الله علیه وسلم چې کوم د کیفیت تغیر د لمانځه لپاره ټاکلی، هغه بدعت دی. په دې برخه کې شرعي حکم دا دی چې روغ کس دې په عادي ډول په لمانځه کې ګډون وکړي او پر لپسې دې له فاصلې پرته په صفونو کې ودرېږي؛ خو پر ساري ناروغۍ اخته کس دې مسجد ته د لمانځه لپاره نه ځي.

• کله چې دولت مسجدونه وتړل او روغ خلک یې د جمعې او له نورو لمنځونو څخه منع کړل، د لویې ګناه مرتکب کېږي. په دې دلیل چې د جمعې او له نورو لمنځونو څخه یې خلک منع کړل. نو لازمه ده چې تل د لمانځه لپاره مسجدونه پرانیستي وي. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

• کله چې دولت لمنځ کوونکي د رسول الله صلی الله علیه وسلم پر طریقه له لمونځ کولو څخه منع کړل او هغوی یې اړ کړل چې په لمانځه کې یو یا دوه متره واټن مرات کړي؛ په ځانګړي ډول که د ناروغۍ نښې نه وي، دا ستر ګنا بلل کېږي.

دا شرعي حکم دی چې په دې مسله کې ترجیع ورکوو. الله سبحانه وتعالی تر ټولو عالم او حکمت درلودونکی دی. له الله سبحانه وتعالی څخه غواړم چې مسلمانان پر سمه لار روان کړي او څنګه چې الله سبحانه وتعالی امر کړی د رسول الله صلی الله علیه وسلم پر طریقه عبادت وکړي. حنیفي شریعت له کومې نیمګړتیا پرته د راشده خلافت په بیا تاسیس سره پلی کړي. له شک پرته د الله سبحانه وتعالی په مرسته د خلافت په بیا تاسیس کې لوی خیر او بریا ده. الله سبحانه وتعالی هېڅ شی په ځمکه او اسمان کې نه دي عاجز کړي او الله سبحانه وتعالی ماتې نه منونکی ذات دی.»

څلورم: دا چې د جمعې لمونځ فرض عین او لازم دی او دغه لمونځ باید په هغه کیفیت چې رسول الله صلی الله علیه وسلم بیان کړی ادا شي؛ خو د حکامو له لوري په دې طریقه له لمانځه څخه منع کول ستره ګناه ده، برابره ده چې که دغه منع کول له مسجدونو څخه وي او یا په شرعي طریقه له لمانځه څخه د خلکو په منع کولو وي.

بل دا چې د جمعې لمونځ فرض عین دی او هر مسلمان ته لازمه ده چې د جمعې لمانځه د ادا کولو لپاره په شرعي طریقه هڅه وکړي او په ټولو ارکانو او شرطونو سره یې ادا کړي؛ چې صفونه یو له بل سره تړلي وي. که د جسمي مانع دلیل وي او یا داسې ظالم حاکم وو چې په شرعي طریقه یې مسلمانان د لمانځه له ادا کولو څخه منع کول، لمونځ کوونکي یې اړ کول چې بدعت ترسره کړي، د صفونو تر منځ یې واټن اجباري کاوه، په دغه صورت کې دې لمونځ کوونکي تر خپله وسه لمونځ ترسره کړي او پخپله ظالم حکام ګنهکارېږي. په هغه روایت کې چې مسلم رحمهماالله له ابوهریره څخه روایت کړی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

«وَإِذَا أَمَرْتُكُمْ بِأَمْرٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ»

ژباړه: کله چې مې تاسو ته د کوم کار دنده وسپارله، څومره مو چې وس کېږي، هغه دستور ترسره کړئ. (بخاري)

نو پر همدغه اساس، که یو مسلمان دا وس درلود چې د جمعې لمونځ په پیوست ډول په صفونو کې ترسره کړي، لازمه ده چې په همغه صورت کې یې ترسره کړي. ځکه د لمانځه په صفونو کې فاصله تر هغه یې چې وس لري، بدعت ده؛ خو که د حکامو د جبر له امله مو وس نه درلود چې هغه په شرعي طریقه ادا کړئ، تر خپله وسه لمونځونه وکړئ. نووي متفوي په ۶۷۶ هـ.ق کال کې پخپل کتاب (منهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج) د دغه حدیث د شرحې په اړه د مسلم په لفظ سره ویلي: له ابوهریره روایت شوی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

«فإذا أَمَرْتُكُمْ بِشَيْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ»

ژباړه: کله مې چې د کوم کار امر درته وکړ، څومره چې وس لرئ، هغه ترسره کړئ. (بخاري)

نووي د دغه حدیث په شرحه کې ویلي: کله چې تاسو ته د یو څه امر کوم، هغه حکم څومره چې وس لرئ، ترسره یې کړئ. دا د اسلام مهم قواعد او هغه خبرې دي چې بیان شوې دي. د دې قاعدې پر اساس دې، ټول مسلمانان خپل لمنځونه له ارکانو سره یوځای ترسره کړي. الله سبحانه وتعالی تر ټولو غوره عالم دی.

پنځم: په همدغه ترتیب، ټولو پوښتنه کوونکو وروڼو ته لازمه ده چې په جدیت سره د جمعې لمونځ ادا کړي؛ ځکه د جمعې لمونځ فرض عین دی.

﴿يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ [جمعه: ۹]

ژباړه: اې هغو کسانو چې ایمان مو راوړی! کله چې د جمعې د لمانځه لپاره اذان وشي، د الله سبحانه وتعالی ذکر ته ودانګئ، پېر او پلور بند کړئ. دا ستاسو لپاره غوره ده که پوهېدئ!

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

«الْجُمُعَةُ حَقٌّ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِي جَمَاعَةٍ إِلَّا أَرْبَعَةٌ: عَبْدٌ مَمْلُوكٌ، أَوِ امْرَأَةٌ، أَوْ صَبِيٌّ، أَوْ مَرِيضٌ»

ژباړه: له څلورو کسانو پرته د جمعې لمونځ په مسجد کې پر هر مسلمان واجب دی؛ غلام، ښځه، ماشوم او ناروغ.

(حاکم ویلي چې دغه حدیث صحیح دی)

 یعنې څرنګه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم ویلي، په پیوست ډول په صفونو کې لمونځ ادا کړئ؛ خو که حکامو په اجباري ډول د لمانځه په صفونو کې پر فاصلې پرېښودو ټینګار کاوه، نو په دغه صورت کې تر خپل وس پورې لمونځ ادا کړئ. په عین حال کې باید د راشده خلافت لپاره په جدي ډول کار وکړئ، څو د الله سبحانه وتعالی په مرسته د خلافت په بیا تاسیس سره ټول شرعي احکام پلي شي.

هیله‌مند یم چې په همدغه کچه ځواب بسنه وکړي، الله سبحانه وتعالی تر ټولو عالم او باحکمته دی.

ستاسو ورور عطاء بن خلیل ابوالرشته

ژباړن: بهیر «ویاړ»