(ژباړه)

له دویمې نړیوالې جګړې وروسته امریکا د نړیوال نظم د جوړېدو په لټه کې شوه. امریکا له سیاسي اړخه د ملګرو ملتونو د امنیت شورا او ملاتړي هېوادونه جوړ کړل او له اقتصادي پلوه یې بریتون‌وودزو، د پیسو نړیوال صندوق او نړیوال بانک جوړ کړ. وروسته یې شوروي اتحاد ته قناعت ورکړ چې فرانسه او انګلیس یې له مستعمرو څخه لېرې کړي، تر څو د امریکا مصلحتونه تامین کړي او روسیه په ختیځه اورپا پورې منحصره شي.

وروسته امریکا دې پایلې ته ورسېده چې په ۱۹۷۱م کال کې د بریتون‌وودز له تړون څخه ووځي او د سرو زرو پر ځای ډالر نړیواله پیسه وټاکي؛ څو د تېلو سوداګري د ډالر پر اساس په خپل واک کې کړي. وروسته د امریکا د هغه وخت ولسمشر «ریګن» په ۱۹۷۱ م کال کې ډالر له ټولو بندیزونو ازاد پرېښود، تر دې چې د امریکا د شتمنۍ کچې د اقتصادي ودې په پرتله یې څو برابره ډېره وده وکړه. د دغه هېواد اقتصادي ودې له ۳ بیا تر ۸ فیصده وده درلوده او نغدې پیسې یې٪۵ ډېرې شوې؛ چې د اقتصادي ودې او شتمنۍ تر منځ یې دا تناسب نه و.

له یوه لوري له سرو زرو څخه د ډالر د بېلېدو پایله او له بل لوري له اقتصادي ودې څخه ازادي، د وهمي اقتصاد د منځته راتګ لامل شوه، چې د مال په مقابل کې نه کوم جنس شته، نه کوم تولید او نه هم خدمتونه. امریکا د یادو کړنو په ترسره کېدو سره نړۍ د پیسو، پانګوالۍ او نړیوالې سوداګرۍ لور ته سوق کړه. ټول هېوادونه د یادې طرحې منلو ته اړ کوي، څو سوداګري د ډالر پر اساس شي، په ځانګړي ډول انرژي او تېل. امریکا له ټولو هغو راکړو ورکړو څخه ګټه ترلاسه کوي چې د ډالر پر اساس وي. امریکا له خپل نفوذ ګټه واخیسته، تر دې چې د اوپک سازمان او  ارامکو شرکت، چې سعودي یې غړی دی، پخپله ګټه وکاروي او د تېلو له نړیوال بازار څخه وکولی شي بیې، عرضه او غوښتنې کنټرول کړي.

د کورونا ویروس د خپرېدو په بحران کې د تېلو غوښتنه راکمه شوه، په ځانګړي ډول د چین له لوري، چې د نړۍ کابو ٪۲۰ فیصده تېل اخلي. امریکا او د هغه مزدور سعودي هڅه وکړه، څو د تېلو بیه د هغه په راټیټېدو سره وساتي. روسیې، چې د اوپک سازمان غړې نه ده، د تېلو د تولید کمېدل یې رد کړل او په دې باور ده چې د ټیټېدو پر وړاندې یې د تېلو ډېر تولید د اقتصادي زیان مخه نیسي. امریکا او سعودي په دې برخه کې یو له بل سره تړونونه لري او د ټرمپ په خبره، چې دی د سعودي او روسیې تر منځ د راپیدا شوو شخړو د حل غوښتونکی دی. امریکا غواړي چې د تولید په کمېدو سره د تېلو بیه لوړه شي او دروند بار یې پر روسیه ور ولوېږي. روسیې تر دې وړاندې اعلان کړی و چې د سعودي ډېر تولید هغې ته زیان نه رسوي. بلخوا د روسیې د انرژۍ وزیر د تېلو د بیې د ناوړه کېدو د مخنیوي غوښتنه وکړه.

پر دې سربېره، رسنیو داسې خبر خپور کړی چې امریکا هڅه کوي، څو د دوی او سعودي ترمنځ د تېلو یو تړون رامنځته شي او د اوپک سازمان نور پای ته ورسوي. امریکا په خپلواک ډول د سعودي له رهبرۍ پرته دا څه تر لاسه کوي. کېدای شي امریکا له دغه فرصت څخه په ګتې اخیستنې د تېلو په اړه لاندې ستراتیژیکې کرښې رامنځته کړي:

۱. له امریکا سره د اړیکو ساتلو او روغې جوړې په اړه پر سعودي عربستان د ولي عهد محمد بن سلمان بشپړه واکمني.

۲. په بېساري ډول د تېلو د بیو خرابول، چې همدا اوس بحراني دي او د تېلو بازار له رکود ډاروي، څو د تېلو نور هېوادونه د امریکا د خوښې وړ له تړون سره یوځای کېدو ته چمتو کړي.

۳. د نړۍ بوختیا او اوسنۍ ګډودۍ: په ځانګړي ډول اروپایي هېوادونه کېدای شي له کورونا ویروس څخه دا شونتیا رامنځته کوي چې هر ډول سیاسي او اقتصادي عمل او معامله ومني.

هغه پلان چې امریکا یې د تر سره کېدو هڅه کوي، یادونه مو یې وکړه. په ۱۹۷۳م کال کې چې د مصر او سوریې تر منځ جګړه وشوه او له یهودو سره هم ترسره شوه، له ملک فیصل سره یې همداسې عمل ترسره کړ. کله چې فیصل اروپایي هېواونو ته د لنډمهال لپاره د تېلو د جریان کمېدو هوډ وکړ، بیه یې لوړه شوه. هغه څه چې امریکا له سرو زرو څخه د ډالرو د بېلېدو لپاره استخدام کړل، دا د دې لامل شول چې د تېلو سوداګري په ډالرو شي. په دغه پړاو کې غشی پر ځای ونه لګېد، د بیې لوړېدو پر ځای، سرچپه بیې راټیتې شوې او صادرونکي هېوادونه یې دې ته اړ کړل چې د ګټې تر لاسه کېدو لپاره په هره بیه چې وي، معامله ترسره کړي.

حقیقت دا دی چې نړیوال حالت د ټرمپ د غوښتنې او سیاست سرچپه روان دی. کېدای شي د تېلو په نړۍ کې د پام وړ بدلونونه رامنځته نه شي. کورونا ویروس د مالي او اقتصادي نظامونو د پاشل کېدو لامل کېږي. څنګه چې د نړیوال نظم د بدلون په اړه نړیوالو واکمنانو څه ویلي دي. په بېساري ډول د تېلو د غوښتنې کمېدل، هغه که د چنایي شرکتونو د بندېدو له امله وي او یا په نړۍ کې د لېږد رالېږد وسایلو درېدو او د انرژۍ د لږ مصرف له کبله وي. داسې اټکل کېږي چې د خپل زیان د پوره کېدو لپاره د تېلو بیې لوړې کړي.

هغه تېل چې ټرمپ او د سعودي ولي عهد پخپله ولکه کې کړي، د اسلامي امت ملکیت دی. جایزه نه ده چې د اوسنیو نظامونو د ملاتړ په هدف په مختلفو بڼو وکارول شي. اوسنی واکمن نظام یو استبدادي او ظالم نظام دی، له مسلمانانو او اسلام سره قوي دښمني لري او اوسني نظام د اسلام پر وړاندې ظالمانه جګړه اعلان کړې ده. اسلام تل هڅه کوي، چې انسانان له تیارو وژغوري او د روښنایۍ لورته یې بوځي او له حکومت څخه یې لېرې کړي. باید نړۍ د اوسني واکمن نظام له شر څخه په امن کې شي. په هره بڼه چې وي، له اوسني نظام سره مرسته روا نه ده او اړتیا ده چې نړۍ د اوسني ناوړه نظام له شر څخه وژغورل شي.

له الرایه جریدې څخه

لیکوال: دکتور محمد جیلاني

ژباړه: بهیر «ویاړ»

خبر:

له لسو اونیو راهیسي له روهینګیايي کډوالو ډکې څو لرګینې کښتۍ، هلته چې د بنګال خلیج او اندامن سیند سره یو ځای کېږي، سرګردانه ګرځي. دغه کډوال نه په مالیزیا کې ومنل شول او نه په بنګله دېش کې. دا اونۍ دغه کښتۍ د هغو حقوقي ډلو له نظره هم ورکې شوې چې د سټلایټ له لارې یې څارلې. لږ تر لږه درې کښتۍ وې او په هره یوه کې یې سلګونه روهینګیايي مسلمانان د انسانانو د قاچاقبرو د مهربانۍ په هیله، چې دوی به خوندي ځای ته رسوي، سپاره وو. (New York Times, May 1, 2020)

تبصره:

که څه هم له ډېرو نیوکو او فشارونو وروسته د حسینې دولت ځینو دغو کډوالو ته د سرپنا ورکول پیل کړل، خو اصلي پوښتنې لا بې ځوابه پاتې دي؛ دغو کډوالو ته د سرپنا ورکولو لپاره د فشارونو راوړل د دوی ستونزې پای ته رسوي؟ ایا دا کار زموږ د امت د دې بېچاره برخې پر وړاندې زموږ مسوولیت خلاصوي؟ ښکاره ده چې د بنګله دېش په هغو ناانساني کمپونو کې اوسېدل د دوی لپاره له دوو مصیبتونو څخه د یوه انتخاب دی. دا به د دوی په حق کې لوی ظلم وي چې ستونزې یې د تل لپاره حل نه کړو. پیغمبر صلي الله علیه وسلم فرمایي:

«ﺍﻟْﻤُﺴْﻠِﻢُ ﺃَﺧُﻮ ﺍﻟْﻤُﺴْﻠِﻢِ ﻟَﺎ ﻳَﻈْﻠِﻤُﻪُ ﻭَﻟَﺎ ﻳُﺴْﻠِﻤُﻪُ »

ژباړه: «مسلمانان سره وروڼه دي، دوی نه یو پر بل ظلم کوي او نه یو بل یوازې پرېږدي».

(بخاري)

نو، د دوی د خوندي ساتلو یوازینۍ لار دا ده چې د غرب له خوا د تپل شوو مصنوعي ملي دولتونو له پولو او ظالمو حکامو ځان خلاص کړو. دا حکام د دې لپاره دي چې موږ په دغو استبدادي پولو کې پاشلي وساتي او د «واحد امت» احساس راکې مړ کړي. له دغو حکامو څخه زموږ وروڼو ته د عزت تمه نه کېږي. طبعي خبره ده چې په دغه حالت کې دوی ته د داخلي منابعو پر وړاندې د بهرنیو ګواښونو په سترګه کتل کېږي او په هغو نا انساني کمپونونو کې د ژوو پشان چلند ورسره کېږي. نو راځئ چې د غربي کافرانو او زموږ پر سر د هغوی د غلامو حکامو ټولې هغه نشنلسټي مفکورې رد کړو چې وېشلي او پاشلي یې یو.

راځئ چې د نبوت پر منهج خلافت بیا تاسیسولو لپاره خپلې مبارزې ته دوام ورکړو، خلافت به ټول مسلمانان د واحد امت په توګه بیا سره راټول کړي، ټول کمزوري او مظلومان به خوندي وساتي او ټول امت ته به یې خپل هېر شوی شان او شوکت بیا ورکړي. راشده خلافت –د امت ډال- به نه یوازې دا چې د روهینګیا مسلمانانو ته په بنګلدېش یا بله هره سیمه کې چې دوی غواړي، هوسا ژوند تامین کړي؛ بلکې د الله سبحانه و تعالی په خوښه به د میانمار د بودایي رژیم په ګونډو کولو سره دوی ته میانمار هم په واک کې ورکړي.

« ﻭَﺇِﻧَّﻤَﺎ ﺍﻟْﺈِﻣَﺎﻡُ ﺟُﻨَّﺔٌ ﻳُﻘَﺎﺗَﻞُ ﻣِﻦْ ﻭَﺭَﺍﺋِﻪِ ﻭَﻳُﺘَّﻘَﻰ ﺑِﻪِ »

ژباړه: «بې له شکه چې امام (خلیفه) ډال دی، د هغه تر شا جنګېږئ او هغه مو ساتنه کوي.»

(مسلم)

د حزب التحریر مرکزي مطبوعاتي دفتر ته

عماد الامین

په بنګله دېش کې د حزب التحریر مطبوعاتي دفتر غړی

خبر:

په دې وروستیو کې د پیسو نړیوال صندوق له لوی رکود (The Great Depression یا د امریکا تر ټولو لوی اقتصادی رکود چې په ۱۹۳۰م کال کې و. ژ) وروسته د تر ټولو ناوړه اقتصادي رکود وړاندوینه کړې. د دغه صندوق مشرې، کرېسټالینا جورجیوا وویل: «موږ له لوی رکود وروسته د تر ټولو ناوړه اقتصادي رکود وړاندوینه کوو». دا ارزونه د اروپایي ټولنې کمېسیون شریکه کړې :« له لوی رکود وروسته بې ساري ټکان». دا ډول خبرداري د پام وړ پوښتنې را ولاړوي چې ایا غرب له یوه لوی اقتصادي ناورین سره مخ دی یا ښایي د رکود په وروستي حد کې وي.

تبصره:

ډېری خلک پر دې اند دي چې غرب په ډېر لوی اقتصادي ناورین کې دی. یوازې یو څه زور غواړي چې وضعیت یې د ۱۹۳۰م کلونو له اقتصادي رکود څخه هم ناوړه شي. په هر صورت ځینې واړه، خو د ودې په حال کې نظرونه شته چې ښيي ان د کوویډ-۱۹ له اغېز وړاندې د غربي تمدن او واک وروستۍ سلګۍ وې.

په ۱۹۹۷م کال کې د ویلیم سټراس او نیل هوې په نومونو دوو تاریخ‌پوهانو په خپل کتاب (The Fourth Turning: An American Prophecy) کې ادعا وکړه چې امریکا به په ۲۰۰۸ شاوخوا کلونو کې د ناورین یوه داسې پړاو ته ننوځي چې اورج به یې په ۲۰۲۰م کال کې وي. د کنېکټیکټ پوهنتون یوه تکاملي انټروپولوجېسټ، پیټر ټورچین په خبره؛ په نړۍ کې هرې دوې درې پېړۍ د یوه نامذهبي کشمکش دوران کېږي چې د نړۍ حالت ورسره بدلېږي. ځکه چې د لابراتوار ډېرې سرچیني غواړي او د څو ډېرو شتمنو او اکثریت خلکو تر منځ د شتمنۍ نابرابري زیاتېږي. ورپسې د ځانګړو ډلو تر منځ خپلمنځي جګړې راغوټېږي او د بېوزلو بدبختي لا پسې ډېرېږي. په دې وخت ټولنه یوه ویجاړوونکي فاز ته داخلېږي او له منځه ځي. ټورچین همداراز د یو لنډ، ۵۰ کلن دوران په اړه هم وایي چې زیان یې تر لومړي هغه کم نه دی. د امریکا د تاریخ په اړه د ده د څېړنو پر اساس، ټورچین په ۲۰۱۰م کال کې وړاندوینه کړې چې راتلونکی لنډ دوران په ۲۰۲۰ کې رارسېږي، خو دا ځل دا دوران یا سایکل له اوږده دوران سره په یوه وخت دی او د یوه بې سابقې هرج او مرج او بې نظمۍ سبب کېږي.

د خوندیتوب په برخه کې د پانګونې کوونکي بنسټ څښتن او بیلیونر، رې ډالیو، ټورچین ته ورته تیورۍ ته پرمختګ ورکړی، دی دغې تیورۍ ته د اوږدې مودې پور دوران وايي. د ده په اند، دغه دوران په ۵۰-۷۵ کالو کې راځي او څلور مهمې ځانګړنې ښيي: د نوښتونو ډېرښت، په داخل کې د سیاسیونو ژور پاشل کېدل، د دولتونو تر منځ د مکارۍ کمېدل او د یوه چلنجر یا ګواښوونکي راپورته کېدل. د دغه دوران وروستۍ بېلګه په ۱۹۵۴ کې پای ته ورسېده، هغه وخت چې لوی رکود جرمني دې ته وهڅاوه چې د برېتانیا نړیوال نظم وګواښي.

بریتانیا جګړه وګټله خو ځای یې امریکا ته پرېښود چې د برېټان ووډز هوکړه لیک (Bretton Woods Agreements) پر بنسټ یو نوی سیاسي او اقتصادي نظم تاسیس کړي. د ډایلیو په خبره، ۲۰۲۰م کال د دغه دوران پای دی او دا د چین په رهبرۍ د نړۍ د نوي اقتصادي بیا‌ جوړېدو سبب کېږي. له ټورچین او ډالیو مخکې اوسوالډ سپېنګلر په ۱۹۲۲م کال کې د غربي تمدن د مرګ وړاندوینه کړې او یادونه یې کړې ده چې غرب یې د خپل عمر ژمي ته داخل شوی.

پورتنۍ تیورۍ باید خلک فکر ته وهڅوي چې له دغه کوویډ-۱۹ چاپېریال وروسته څه غواړي. له دغې وبا مخکې، اهل تفکر باید ځینو خبرو ته پام کړی وي چې د امریکا نړیوال نظم یې ګواښلی. لکه  فوق نشنلېزم افکار، داخلي ملاتړو ته د نړیوالو منابعو راګرځېدل، د سیمه‌ییز والي له لوري د نړیوالتوب ځای نیول، د یوه اړخ د پیاوړي کېدو پر ځای دوه اړخیزې اړیکې؛ د نړۍ په کچه د شتمنۍ د نابرابرۍ ډېروالی، په ځانګړي ډول په پرمختللو اقتصادونو کې؛ د اقتصادي ودې لپاره د نامنظمو لارو ناکامي، د نړۍ په کچه د پورونو زیاتېدل او د امریکا د لېبرال نړیوال نظم د راپرځېدو په اړه د نړیوالو بنسټونو خبرداري.

الله سبحانه وتعالی فرمایي:

(ﻟِﻜُﻞِّ ﺃُﻣَّﺔٍ ﺃَﺟَﻞٌ ﺇِﺫَﺍ ﺟَﺎﺀَ ﺃَﺟَﻠُﻬُﻢْ ﻓَﻠَﺎ ﻳَﺴْﺘَﺄْﺧِﺮُﻭﻥَ ﺳَﺎﻋَﺔً ﻭَﻟَﺎ ﻳَﺴْﺘَﻘْﺪِﻣُﻮﻥَ)

ژباړه:«د هر امت لپاره د یوه مهلت موده ده، کله چې دا موده پوره کېږي، نو یو ساعت وروسته والی او مخکې والی به هم نه وي.»

[یونس:۴۹]

ځینې تمدونونه پورته کېږي او له منځه ځي، په داسې حال کې چې نور یې په بشپړه توګه له منځه تللي وي. همدا شان، یو ملت ښایي یوازې د دې لپاره د نړۍ واکدار دولت کېدو لپاره راپورته شي چې د دغې نړۍ فرېب او چل ته تسلیم شي او تیارې ته ولوېږي. هوښیار او باخبره مسلمان هغه دی چې د نړۍ وضعیت په ځیر وګوري، په دې اړه ځان په هر څه پوه کړي او موکه پیدا کړي چې مسلمه امت خپل اصلي ځای، د بشریت رهبرۍ ته ورسوي. الله سبحانه و تعالی فرمایي:

(ﻛُﻨْﺘُﻢْ ﺧَﻴْﺮَ ﺃُﻣَّﺔٍ ﺃُﺧْﺮِﺟَﺖْ ﻟِﻠﻨَّﺎﺱِ ﺗَﺄْﻣُﺮُﻭﻥَ ﺑِﺎﻟْﻤَﻌْﺮُﻭﻑِ ﻭَﺗَﻨْﻬَﻮْﻥَ ﻋَﻦِ ﺍﻟْﻤُﻨْﻜَﺮِ ﻭَﺗُﺆْﻣِﻨُﻮﻥَ ﺑِﺎﻟﻠَّﻪِ)

ژباړه:« اوس په نړۍ کې هغه غوره ډله تاسې یاست چې د انسانانو د لارښونې او اصلاح لپاره منځته راوړل شوې ده، تاسې د نېکۍ امر کوئ او له بدو منع او پر الله ایمان لرئ.»

[آل عمران:۱۱۰]

په حقیقت کې کووېډ-۱۹ دا موکه برابره کړې چې اهل قدرت له غربي استعمارګرو قدرتونو واک واخلي او راشده خلافت تاسیس کړي. الله سبحانه و تعالی فرمایي:

(ﻳَﺎ ﺃَﻳُّﻬَﺎ ﺍﻟَّﺬِﻳﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮﺍ ﺍﺳْﺘَﺠِﻴﺒُﻮﺍ ﻟِﻠَّﻪِ ﻭَﻟِﻠﺮَّﺳُﻮﻝِ ﺇِﺫَﺍ ﺩَﻋَﺎﻛُﻢْ ﻟِﻤَﺎ ﻳُﺤْﻴِﻴﻜُﻢْ ﻭَﺍﻋْﻠَﻤُﻮﺍ ﺃَﻥَّ ﺍﻟﻠَّﻪَ ﻳَﺤُﻮﻝُ ﺑَﻴْﻦَ ﺍﻟْﻤَﺮْﺀِ ﻭَﻗَﻠْﺒِﻪِ ﻭَﺃَﻧَّﻪُ ﺇِﻟَﻴْﻪِ ﺗُﺤْﺸَﺮُﻭﻥَ)

ژباړه:« اې ایمان راوړونکو! د الله او د هغه د پیغمبر بلنې ته لبیک ووایئ چې کله پیغمبر تاسو ته د هغه شي په لوري بلنه درکړې چې تاسو ته ژوند بښونکي دي. او وپوهېږئ چې الله د انسان او د هغه د زړه تر منځ حایل دی او د هماغه لوري ته به تاسو ورغونډ کړای شئ »

[انفال:۲۴]

د حزب التحریر مرکزي مطبوعاتي دفتر ته

عبدالمجید بهاټي