(ژباړه)

بخاري پخپل صحیح کې له ابن عباس رضي الله عنه څخه راویت کړی، چې وایي:

«أَنَّ نَفَرًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرُّوا بِمَاءٍ فِيهِمْ لَدِيغٌ أَوْ سَلِيمٌ فَعَرَضَ لَهُمْ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْمَاءِ فَقَالَ هَلْ فِيكُمْ مِنْ رَاقٍ إِنَّ فِي الْمَاءِ رَجُلًا لَدِيغًا أَوْ سَلِيمًا فَانْطَلَقَ رَجُلٌ مِنْهُمْ فَقَرَأَ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ عَلَى شَاءٍ فَبَرَأَ فَجَاءَ بِالشَّاءِ إِلَى أَصْحَابِهِ فَكَرِهُوا ذَلِكَ وَقَالُوا أَخَذْتَ عَلَى كِتَابِ اللَّهِ أَجْرًا حَتَّى قَدِمُوا الْمَدِينَةَ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ أَخَذَ عَلَى كِتَابِ اللَّهِ أَجْرًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ "إِنَّ أَحَقَّ مَا أَخَذْتُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا كِتَابُ اللَّهِ» (رواه بخاري: 5737)

ژباړه: د رسول الله صلي الله عليه وسلم څو تنه اصحاب د اوبو له سيمې تېرېدل چې د دغه ځای په خلکو کې یو لړم چيچلی يا مار چيچلی و، نو د دغو خلکو يو تن اصحابو ته راغی او ويې ويل: ایا په تاسو کې دم کوونکی شته؟ ځکه دلته یو کس مار یا لړم چیچلی دی. یو صحابي ورسره روان شو او د فاتحې سورت یې د څو پسونو په بدل کې ورباندې ولوست. هغه کس روغ شو او ده هم پسونه د خپلو ملګرو په لوري راوستل، دوی دغه کار ناسم وباله او ویې ویل: تا د الله د کتاب (د لوستلو) په بدل کې مزد واخیست، تر دې چې مدینې ته را ورسېدل. هلته یې وویل: اې رسول الله! ده د الله د کتاب (د لوستلو) په بدل کې مزد اخیستی دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: «تاسو د هغه څه وړ یئ، چې د الله د کتاب (د لوستلو) په بدل کې مو د مزد په توګه اخیستي دي.»  

"رقاه" دم يې کړ. "الشاء" د شاة جمع ده، چې پسه ته ويل کېږي. "برأ یا برئ" له نارغۍ څخه روغ شو.

له دغه حدیث څخه ښکاري چې د نورو چارو په څېر د عبادت په بدل کې هم مزد اخیستل روا دي. لکه څنګه چې دغه کس یو ناروغ د قرآن (فاتحې سورت) په تلاوت سره دم کړ او په بدل کې یې مزد ترې واخیست، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم ورڅخه منعه نه کړ؛ بلکې بیانوي چې د قرآن لوستلو په بدل کې هم مزد اخیستل مستحب دي.

د قرآن لوستلو په بدل کې مزد اخیستل یوازې په دعا ویلو سره نه دي، بلکې د قرآن تدریس هم پکې شاملېږي. پر همدغه اساس هغه څوک چې مصروفیت یې د قرآن تدریس وي او کومې پیسې چې له دې لارې لاسته راوړي، د – خدای په مرسته- حلالې او پاکې دي. عمر رضی الله عنه د قرآن لپاره معلمان وټاکل او هغوی ته به یې له بیت المال څخه حقوق ورکول؛ دا موضوع یو بل دلیل دی، چې د عباداتو په بدل کې مزد اخیستل مباح کوي. همدارنګه په دغه حدیث کې راځي، چې د عامه مصلحتونو په بدل کې هم مزد اخیستل کېدای شي. دا چې د مسلمانانو لپاره د قرآن تدریس یو عامه مصلحت دی او عمر رضی الله عنه هم د خلیفه په توګه د قرآن د معلمانو لپاره له بیت المال څخه تنخواوې ټاکلې وې.

د ابن ابي شیبه په مصنف کې له وضین بن عطاء څخه روایت شوی، چې وایي: په مدینه کې دری معلمان وو، چې ماشومانو ته به یې تدریس کاوه، نو عمر رضی الله عنه ټولو ته هره میاشت پینځلس "درهم او یا دیناره" تنخوا ورکوله.

لکه څنګه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د بدر د هغو بندیانو لپاره چې مال یې نه درلود، فدیه داسې وټاکله چې د مسلمانانو پینځلسو اولادونو ته دې لوستل او لیکل ور زده کړي. تعلیم د مسلمانانو یو مصلحت دی او رسول الله صلی الله علیه وسلم به هم هغو بندیانو ته چې دغه مصلحت یې پرځای کاوه، د کار په بدل کې مزد ورکاوه او مزد یې هم له زندان څخه د دوی ازادول وو. دا څرګنده ده چې د بندیانو فدیه پر مسلمانانو پورې اړوند یو غنیمت دی؛ نو د معلم د مزد لپاره د غنیمتونو مصرفول دا ښيي، چې د عامه ګټو او مصلحتونو د مخته وړلو لپاره د کارکوونکي ټاکل روا دي.

طبابت هم یو عامه مصلحت دی، چې د خوندي کولو لپاره یې کارکوونکی ټاکل کېدلی شي؛ لکه څنګه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د مسلمانو ناروغانو د درملنې لپاره یو ډاکتر وټاکه. په ټولنه کې د خلکو مصلحتونه ډېر دي، چې په هغو کې برېښنا، اوبه، مواصلاتي لارې، نقلیه او د اړیکو وسایل، مدرسې/ښوونځي، روغتونونه، د عمومي ځایونو پاکول، د املاکو، مالونو او ډېرو نورو ځایونو ساتنه شامل دي، چې د ټولو لپاره کارکوونکی یا مزدور ټاکل روا او حتی واجب دي؛ ځکه دغه ټول موارد د خلکو مصلحتونه دي، چې له هغو پرته په سم ډول د خلکو ژوند مخته نه ځي. پر همدغه اساس د دغو مصلحتونو خوندي کول او ترسره کول واجب دي، ترڅو د خلکو په ژوند کې اسانتیاوې رامنځته شي؛ ځکه هر هغه څه پخپله واجبېږي، چې له هغو پرته واجب نه ترسره کېږي.

همدارنګه اسلام او د اسلام پیغمبر موږ ته راښودلې، چې که چېرې په اوسني وخت کې عامه مصلحتونو ته پام نه کېږي، مانا یې دا نه ده چې د دغو کارونو ترسره کول د دولت دنده نه ده؛ بلکې لامل یې دا دی چې اسلامي دولت (خلافت) نشته دی او د هغه منهج ځنډېدلی دی. مګر کوم وخت چې اسلام دولت (خلافت) درلود او د هغه احکام یې پلي کول؛ نو د مسلمانانو خلیفه عمر بن خطاب رضی الله عنه داسې خبره وکړه، چې د تاریخ په پاڼو کې تر اوسه ثبت شوې او هېڅکله به محوه نه شي، هغه فرمایي: که چېرې په عراق کې د اوښ پښه وښویېږي، نو زه وېرېږم چې الله به له ما څخه وپوښتي، چې لاره دې ولې نه وه ورته هواره کړې. اې وروڼو یوازې یو اوښ ښيي، نه انسان! د مسلمانانو خلیفه اندېښنه لري، چې که چېرې د هغه په اړه بې‌پروایي وکړي، د الله پر وړاندې به وپوښتل شي. اوس تاسو پخپله فکر وکړئ، چې د انسان په اړه به د خلفاوو توجه څنګه وي.

ایا دا ډول خبره مو د خلیفه لرلو ته نه هڅوي، چې زموږ په اړه له الله تعالی څخه وېرېږي، زموږ مصلحتونه خوندي کوي او زموږ د چارو د ترتیب او تنظیم لپاره مناسب کارکوونکي ټاکي؟ دا کار د مهربانۍ او منت له مخې نه کوي، بلکې د الله تعالی د قهر له وېرې او د هغه سبحانه وتعالی د رضیات د لاسته راوړلو لپاره یې ترسره کوي.

ژباړن: صهیب منصور

(ژباړه)

اې ربه، له هغه سره د روح القدس په واسطه مرسته وکړه!

مسلم پخپل صحیح کې له ابوهریره رضي الله عنه څخه روایت کړی چې:

«أَنَّ عُمَرَ مَرَّ بِحَسَّانَ وَهُوَ يُنْشِدُ الشِّعْرَ فِي الْمَسْجِدِ فَلَحَظَ إِلَيْهِ فَقَالَ: "قَدْ كُنْتُ أُنْشِدُ وَفِيهِ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنْكَ" ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى أَبِي هُرَيْرَةَ فَقَالَ: أَنْشُدُكَ اللَّهَ أَسَمِعْتَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: أَجِبْ عَنِّي اللَّهُمَّ أَيِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ؟ قَالَ: اللَّهُمَّ نَعَمْ» (رواه مسلم)

ژباړه: حسان بن ثابت رضی الله عنه په جومات کې شعر وایه، چې عمر بن خطاب یې له څنګه تېر شو او د سترګو تر کونجو یې هغه ته وکتل (چې شعر مه وایه). حسان وویل: کله چې په دغه جومات کې تر تا غوره کس و، ما هغه وخت هم شعر ویلو. راوي وایي: هغه وخت حسان د ابوهریره رضی الله عنه په لوري مخ واړاوه او ویې ویل: ستا دې په خدای قسم وي، ایا تا واورېدل چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: «اې حسان! زما لخوا مشرکینو ته ځواب ورکړه! اې ربه، د جبرائیل په واسطه د حسان مرسته وکړه»؟ ابوهریره رضی الله عنه وویل: هو.

پر مسلم باندې د نووي په شرحه کې راغلي دي؛ له دې خبرې: «إِنَّ حَسَّان أَنْشَدَ الشِّعْر فِي الْمَسْجِد بِإِذْنِ النَّبِيّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: حسان د رسول الله صلی الله علیه وسلم په اجازه په جومات کې شعر ووایه» څخه څرګندېږي چې په جومات کې د مباح شعرونو ویل روا دي او د هغو شعرونو ویل بیا مستحب دي، چې د اسلام او مسلمانانو د ستاینې او یا د کفارو د رټلو او سپکاوي او یا هم له هغوی سره د جګړې د تشویق په موخه ویل کېږي؛ لکه هغه شعرونه چې حسان بن ثابت به په جومات کې ویل. همدارنګه له دغه حدیث شریف څخه ثابتېږي چې د هغه چا لپاره دعا کول مستحب دي، چې دغه ډول شعرونه وایي. همداراز دا هم ترې ثابتېږي، چې له کفارو او نورو کسانو څخه په ځانګړو شرایطو کې انتقام اخیستل روا دي. روح القدس، جبرائیل علیه السلام دی.

شعر د هغو رسنیو په څېر دی، چې پر عمومي افکارو اغېز لري او رسول الله صلی الله علیه وسلم د اسلام او مسلمانانو د دفاع او ملاتړ او د کفر او کفارو د بدیو او نیمګړتیاوو د بربنډولو لپاره له شعر څخه استفاده کړې ده.

امام احمد رحمه الله په خپل مسند کې راوړي دي: عبدالرحمن بن کعب بن مالک له خپل پلار څخه روایت کړي، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم ته یې وویل: «الله تعالی د شعر د بدۍ په اړه (په شعراء سورة کې) آیت نازل کړی دی»؛ له همدې امله رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

«إِنَّ الْمُؤْمِنَ يُجَاهِدُ بِسَيْفِهِ وَلِسَانِهِ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَكَأَنَّ مَا تَرْمُونَهُمْ بِهِ نَضْحُ النَّبْلِ»

ژباړه: مومن پخپله توره او ژبې سره جهاد کوي. قسم په هغه ذات چې زما روح د هغه په لاس کې دی، مومن شاعران پخپل شعر سره پر دښمن باندې د غشو په څېر ګوزارونه کوي.

په "سیر أعلام النبلاء" کتاب کې راغلي دي: ابن سیرین ویلي چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم شاعران حسان بن ثابت، عبدالله بن رواحه او کعب بن مالک وو. کعب بن مالک به د جګړې یادونه کوله او ویل به یې چې د جګړې پر ډګر به هسې و دغسې کوو او کفار به یې ګواښل. حسان به د هغوی عیبونه او نیمګړتیاوې یادولې او ابن رواحه به هغوی د خپل کفر په خاطر ملامتول.

پر همدغه اساس رسنۍ د دعوت او دولت یوه مهمه برخه ګڼل کېږي، ځکه چې پر خلکو د اغېز، د سلیقو او غوښتنو د پوره کولو او په خلکو کې د باورونو، مفاهيمو او لیدلوریو د رامنځته کولو په برخه کې اساسي رول لري. پخوا هم په دې ډول وې، مګر په اوسني وخت کې یې پرمختګ او اغېز ډېر زیات دی. پر خلکو او د ټولنې پر عامه افکارو د اغېز لپاره له رسنیو څخه د ګټې اخیستنې موضوع له پخوا څخه مشهوره ده او اوس یې یوازې وسایل بدل شوي دي، لکه څنګه چې یو انسان له نورو کسانو سره د اړیکو نیولو او یا پر هغوی د اغېز لپاره له لرې واټن څخه د خبرو له مختلفو اسلوبو څخه استفاده کوي. له همدې امله له خبرو، روایت، وینا، بحث، مناظرې او همدارنګه له ویاړ، ستاینې، هجو، مرثیه، ګواښ او ستونزې څخه په شعر ویلو کې هم ګټه اخلي. انسان له دغو اسلوبو څخه د خبرو پرمهال پر خلکو د اغېز لپاره استفاده کوي، ترڅو د هغو موضوعاتو او افکارو لپاره چې له ځان سره یې لري، د هغوی تر منځ یو عمومي لیدلوری رامنځته کړي. 

پر همدغه اساس په راتلونکي خلافت دولت کې به رسنۍ یوه ځانګړې اداره لري، چې دغه اداره به په مستقیم ډول خلیفه ته راپور ورکوي؛ ځکه خلافت دولت چې د اسلام د حمل مسوولیت پر غاړه لري، باید یو خاص رسنیز سیاست ولري، چې له لاندې ځانګړتیاوو څخه به برخمن وي:

1- د دې لپاره چې اسلام په قوي او اغېزناک ډول وړاندې شي، نو د خلکو ذهنونه باید د اسلام منلو او په هغه کې مطالعې او تفکر ته چمتو شي او همدارنګه د خلافت دولت لپاره باید د اسلامي خاورو یو ځای کول اسانه شي.

2- د رسنیو ډېری مسایل له له دولت سره نږدې اړیکې لري او د هغو خپرول د خلیفه له امر پرته ناروا دي، چې دا موضوعات په لاندې ډول دي:

الف) هر هغه څه چې په نظامي چارو پورې تړاو ولري، لکه د لښکر حرکتونه، د بریالیتوب او یا ماتې خبرونه او نظامي صنایع.

ب) د خبرو اترو، مناقشو او هغو مناظرو اړوند خبرونه خپرول، چې د خلیفه یا د هغه د استازي او د کفري هېوادونو د استازو تر منځ کېږي.

دغه خبرونه باید په مستقیم ډول خلیفه ته ورسېږي، ترڅو تصمیم هغه ونیسي چې کوم شیان باید پټ شي او کوم شیان خپاره او اعلان شي. الله سبحانه وتعالی په نساء سورة کې فرمایي:

﴿وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ﴾ [نساء: 83]

ژباړه: ‏دوی چې کله د ډاډ او یا وېرې خبر ورسېږي، هغه (د خلکو تر منځ) خپروي. نو که چېرې دغه خلک هغه (خبر) پیغمبر او خپلو مسوولو کسانو ته ووایي، نو پر هغه خبر به یوازې هغه کسان پوه وي، چې په دوی کې دا صلاحیت لري، چې له هغه څخه سمه پایله واخیستلی شي. ‏

3- مګر هغه ورځني خبرونه، سیاسي، فرهنګي او علمي پروګرامونه او نړیوالې پېښې چې پر دولت مستقیم اغېز نه لري، د ژوند د لیدلوري او د نړیوالو اړیکو په برخه کې له دولت سره په ټکر کې نه وي، نو په دې توګه پر دغه ډول رسنیو باندې د دولت څارنه له هغه دوه ډوله نورو رسنیو سره توپیر لري.

پر همدغه اساس د رسنیو دستګاه باید دوې اساسي برخې ولري:

لومړۍ اداره: د دغې ادارې کار په مستقیم ډول د هغو خبرونو ارزول دي، چې پر دولت اغېز لري، لکه نظامي چارې، جنګي صنایع او نړیوالې اړیکې؛ ځکه ترڅو چې رسنیو ته د دغه ډول خبرونو اجازه نه وي ورکړل شوې، په دولتي او خصوصي رسنیو کې نه خپرېږي.

دویمه اداره: دغه اداره نورو خبرونو ته ځانګړې شوې ده او په غیر مستقیم ډول د دغو خبرونو ارزونه کوي. دولتي او خصوصي رسنۍ د دغو خبرونو د خپرولو لپاره هېڅ اجازې ته اړتیا نه لري. پر رسنیو لازمه نه ده چې جواز واخلي، بلکې هر هغه څوک چې د اسلامي دولت تابعیت ولري، کولی شي چې د لوستلو، اورېدلو او لیدلو اړوند رسنۍ جوړې کړي. مګر د رسنیو دستګاه ته د یوې رسنۍ د مسوول لخوا دغه "احوال او خبر" ورکول اړين دي، چې رسنۍ یې جوړه کړې ده. همدارنګه لکه څنګه مو چې وړاندې وویل، د هغو خبرونو د خپرولو لپاره باید اجازه واخلي، چې هغه دولت ته زیان رسوي؛ مګر نور خبرونه بیا له اجازې پرته خپرولی شي.

د رسنۍ څښتن د هر هغه څه مسوول دی، چې د رسنۍ له لارې یې خپرېږي او د هر ډول شرعي تخلف په پایله کې د ټولنې د عادي وګړي په څېر چلند ورسره کېږي. کله چې اسلامي دولت تاسیس شي، هغه مهال به داسې قانون صادر کړي چې له شرعي احکامو سره سم به د دولت د رسنیز سیاست عمومي چوکاټ ترسیم کړي. دغه دولت به د رسنیز خدمت له لارې د اسلام، مسلمانانو او اسلامي ټولنې له ګټو سره سم حرکت کوي. هغه اسلامي ټولنه چې د الله په رسۍ یې منګولې لګولې وي، خیر او نیکي پکې ځای نیسي او فاسد افکار او ګمراه‌کوونکي فرهنګونه پکې ځای نه لري؛ دغه اسلامي ټولنه د فتنې مخه نیسي، خیر او سلامتي خپروي او د الله سبحانه وتعالی تسبیح وایي.

صهیب منصور

 (لومړۍ برخه)

(ژباړه)

روسیه د منحل شوي پخواني شوروي اتحاد پاتې شونې یا د سوسیالېستي نظامي بلاک او د «وارسا» تړون پاتې شونې او یا هم د نړۍ دویم قطب دی؛ لکه څنګه چې د دغه تړون له پیله یعنې له ۱۹۵۵م کال څخه بیا یې تر پایه یعنې ۱۹۹۱م کال پورې د غرب، پانګوالې ایډیولوژۍ او د هغه د بهرني سیاست سیال و. شوروي اتحاد تر منحل کېدو او پاشل کېدو وړاندې د ځمکې ۱۵سلنه خاوره اشغال کړې وه، چې تقریبا د شمالي امریکا له لویې وچې سره برابره وه؛ همدارنګه له ۱۲هم‌سرحده هېوادونو، درېیو اقیانوسونو او د هغوی اړوندو سیندونو لخوا احاطه شوی و. نفوس یې تر ۱۹۹۱م کال پورې شاوخوا ۲۹۳میلیونه وو. روسیې په لومړي ځل د تېلو د تولید په برخه کې لومړی ځای خپل کړ، چې د نړۍ د تېلو شاوخوا ۲۰سلنه یې تولیدول او د ډبرو سکرو په برخه کې یې درېیم ځای او د ګازو په تولید کې یې تر امریکا وروسته دویم ځای نیولی و. هغه مهال روسیې د نړۍ ۱۷.۵سلنه تولیدات صادرول او د اټومي وسلو داسې کارخونه یې درلوده، چې په نړیواله کچه د وسلو ستره کارخونه بلل کېده.

په حقیقت کې ختیځ بلاک د خپل تاسیس په لومړیو کلونو کې له ۱۹۱۷ څخه تر ۱۹۲۲م کلونو پورې، یعنې د روسیې له قیصریه سره تر پنځه کلنې مبارزې وروسته او په هغې خونړۍ جګړه کې په بریا سره چې زرګونه کسان پکې ووژل شول، واکمني کوله. د یو زبرځواک په توکه تر نړیوال پرمختګ او ثبات وروسته، په ځانګړي ډول تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته په ۱۹۴۵م کال کې یې د ختیځې اروپا پر ډېری هېوادونو د نظامي بریدونو او له ځان سره د هغوی د یو ځای کولو هڅې وکړې. روسیې پر همدې هم بسنه ونه وکړه، بلکې د امریکا او لودیځې اروپا په اړه یې د پرمختګ او پراختیا لیدلوری درلود، یعنې غوښتل یې چې د لویدیځ بلاک ټول دولتونه لاندې کړي. په حقیقت کې په امریکا او اروپا کې سوسیالست ګوندونه پراخ شول او پر اروپا باندې په برید کولو او د هغې په غصب کولو کې بریالي شول. مګر د تېرې پېړۍ د اویایمې او اتیایمې لسیزې پرمهال په ځینو هېوادونو لکه، اسپانیا، ایټالیا، فرانسه او داسې نورو کې بریالي شول او واک ته ورسېدل.

خو امریکا د سوسیالېستي فکرونو پر وړاندې تند او سخت سیاست غوره کړ او په امریکا کې دننه یې د فعالیت مخه ونیوله. د هر هغه چا لپاره يې چې په سوسیالېستي ګوند پورې به تړلی و، سخت احکام وضع کړل، چې پایله یې اعدام و. که چېرې سوسیالېستي ایډیولوژۍ پخپلو تصوراتو، احکامو او د ژوند په تګلاره کې ستونزې او نیمګړتیاوې نه درلودی، نو د څو کلونو په اوږدو کې یې ټول اروپایي هېوادونه لاندې کول، خو پایله دا شوه چې خلکو د پانګوال نظام پر ظلمونو سربېره چې د محدودې طبقې د ګټو لپاره یې د خلکو پر معیشت او شتمنیو خېټه اچولې وه، بیا هم د سوسیالېستي ایډیولوژۍ له فکر څخه کره‌که وکړه. د دغې کرکې علت د سوسیالېزم د نه‌پلي کېدونکي خیالي تصورات او هغه ناروغ او له منافقت ډک سیاست و چې شوروي اتحاد د غرب پر وړاندې خپل کړی و؛ د هغه سیاست په څېر و چې روسیې له امریکا سره د نړیوالې سولې او په نړۍ کې د نفوذ د وېش په نوم په ۱۹۶۱م کال کې پیل کړ.

شوروي اتحاد وپاشل شو او ګورباچوف سوسیالېستي افکار پرېښودل. کمونېست ګوند په ۱۹۹۱م کال کې منحل شو او د دغه اتحاد تشکیل شویو هېوادونو ته د ناوړه اقتصادي حالت له کبله اجازه ورکړل شوه، چې خپلواک شي؛ داسې چې روسیې هڅه وکړه ترڅو د بیرویسټرویکا یا شفافیت (د اقتصادي جوړښت او اصلاح بیا نوي کول) سیاست سربېره خپل اقتصادي وضعیت وژغوري. د دې تر څنګ شوروي اتحاد د بازار د ازادۍ د ګټې لپاره د سوسیالېزم له ایډیولوژۍ او فکر څخه لاس په سر شو او د روسیې ولسمشر «ویلتسین» په دغه سیاست کې له ګورباچوف څخه چې په ۱۹۹۱م‌کال کې یې د دغه اتحاد له ریاست څخه استعفا ورکړه، ملاتړ وکړ. په همدغه ترتیب، د سوسیالېستي ایډیولوژۍ ۷۰ کلن عمر او پلي کېدل پایته ورسېدل.

په دې سره روسیه له هغه مقام څخه راولوېده چې شوروي اتحاد پرې واکمن و؛ یعنې په نړیواله کچه یې د نړۍ د دویم زبرځواک په توګه خپل مقام له لاسه ورکړ، له غرب سره له سیالۍ پاتې شوه او په نړیواله کچه یې په موسسو او بنسټونو کې اغېز را ولوېد. تر ۱۹۹۱ م کال وروسته د نړۍ توازن بدل شو او امریکا د نیمه بلامنازعه دولت په توګه په نړیوال سیاست کې راڅرګنده او د نړۍ واکمني او سیاست یې په لاس کې واخیستل. د امریکا قدرت داسې کچې ته ورسېد چې د دغه هېواد پخواني ولسمشر «جورج بوش» د سپټمبر د ۱۱مې تر پېښې وروسته د افغانستان او عراق د جګړو په وخت کې وویل: «هر هغه دولت چې له موږ سره نه وي، زموږ دښمن دی.»

په دغه بدلون سره د روسیې پر وړاندې د امریکا سیاست بدل شو او له ډېرو تګلارو څخه  په ګټې اخیستنې یې له نظامي، سیاسي او اقتصادي پلوه د روسیې د مخینوي لپاره ګامونه پورته کړل، چې مهم ګامونه یې په لاندې ډول دي:

۱- د روسیې او د هغې له قلمرو څخه بهر په کمزورو هېوادونو کې د هغې د لاسوهنې محدودول او همدارنګه د دغه هېواد د ځواکمن کېدو مخنیوی؛ په ځانګړي ډول د نړیوالو موسسو، تړونونو او نورو اقداماتو له لارې. دغه موضوع د شوروي اتحاد تر پاشل کېدو وروسته د عراق په قضیه او کلابندۍ کې او وروسته بیا د دغه هېواد د اشغال پر مهال څرګنده شوه.

۲- د روسیې لپاره د نړیوالو او سیمه‌ییزو ستونزو راپورته کېدل، ترڅو پخپل ځان بوخته شي او پر نړیوالو مسایلو او قضیو فکر ونه کړي او له بلې خوا، د خپلو ستونزو د حل لپاره امریکا ته لاس اوږد کړي؛ په ځانګړې توګه دغه مسله په سیمه‌ییزو شخړو لکه، اذربایجان، صربستان او د روسیې تر نفوذ لاندې نورو سیمو کې پېښه شوه.

۳- له چین څخه د روسیې لرې ساتل او دغه هېواد ته د روسیې د نږدې کېدو لپاره د هر ډول خنډونو رامنځته کول. دغه موضوع د چین او روسیې تر منځ له هغه سراتیژیک تړون سره د امریکا په دښمنۍ کې راڅرګنده شوه، چې په ۲۰۲۲م کال کې وغځول شو. امریکا په ځلونو د خپلو رسمي مسوولینو او چارواکو له لارې د اوکراین په جګړه کې د روسیې او چین تر منځ د نظامي همکاریو د ګواښونو په تړاو خبرداری ورکړی دی.

۴- د روسیې د اقتصاد له منځه وړلو او ځپلو لپاره هڅې؛ په ځانګړي ډول د انرژۍ او صنایعو د بهرنیو بازارونو په مسله کې. امریکا هڅه وکړه چې د انرژۍ ارزښت راټیټ کړي، که څه هم پخپله پر امریکا یې هم اغېز کړی و، ترڅو په دې سره د روسیې اساسي او اقتصادي سرچینه پرې کړي. دلیل یې دا و چې روسیې د تېلو بیو د لوړېدو په وخت کې له اقتصادي پلوه وده کړې وه او پر دې توانېدلې وه چې د ستراتیژیکو وسلو د پراختیا پروژې پیاوړې کړي. له روسیې سره اقتصادي ودې مرسته وکړه، څو وکولی شي پخپل شاوخوا کې د مشترکو اقتصادي تړونونو او مؤسسو په رامنځته کولو سره په ګاونډیو هېوادونو کې لاسووهنه وکړي.

۵- په بهر کې د نظامي اډو او اټومي وسلو په اړه د ځانګړونو هوکړه‌لیکونو پر لاسلیک سربېره بیا هم د وسلو په سیالۍ کې د روسیې ښکېلول. امریکا د خپلو وسلو د پراختیا پروګرامونه ونه درول او موخه یې دا وه چې روسیه د پخواني شوروي غوندې د ځان همکاره کړي او په پایله کې روسیه ډېر لګښتونه وکړي او په دې لاره کې خپله زیاته اندازه شتمني او مالونه مصرف کړي، که څه هم اوسمهال ډېره اړتیا ورته لري.

۶- د روسیې د بهرنیو نظامي اډو د محدودولو او د اټومي کارخونې د له منځه وړلو لپاره هڅې. امریکا د روسیې د اټومي کارخونې د له منځه وړلو لپاره ډېرې هڅې وکړې، لکه: مونتاژ، د هغې محدودول او د یوې برخې بېلول یې. امریکا له روسیې سره څو تړونونه لاسلیک کړل لکه، د سټارټ ۱ تړون (له ۱۹۹۱م کال څخه تر ۱۹۹۴م کاله د ستراتیژیکو وسلو کمول) چې تر ۲۰۰۱ م کاله یې دغه کارخونه ۸۰ سلنه له منځه یووړه او وروسته یې په ۲۰۱۰م کال کې د سټارټ ۲ په نوم بل تړون لاسلیک کړ.

۷- له ځینو دولتونو سره د ملګرتیا او په دغو دولتونو کې د نظامي اډو د جوړېدو هڅې. دا د روسیې په زړه کې ښکاره لاسووهنه وه، چې د هغې لپاره یوه ستره ننګونه بلل کېږي. په ۲۰۲۳م کال کې د امریکا د بهرنیو چارو وزیر «انټوني بلېنکن» د ازبکستان، قرغېزستان، تاجګستان او ترکمنستان د بهرنیو چارو له وزیرانو سره ولیدل او هغو ته یې د مرستې او پر روسیې د باور او تړاو د کمېدو لپاره د ملاتړ وړاندیز وکړ. نوموړي له دغو هېوادونو سره ۲۵میلیونه ډالر مرسته وکړه چې د پرمختګ او پراختیا په برخه کې ترې ګټه واخلي. په تېر کې هم امریکا د لومړي ځل لپاره د سپټمبر د ۱۱مې تر پېښې وروسته د ازبکستان په خان اباد کې په هوایي ډګر کې له خپلې نظامي اډې ګټه واخیسته. وروسته یې خپل سرتېري له ناټو سرتېرو سره یوځای قرغېزستان ته ولېږل. په همدغه ترتیب په ۲۰۰۴م کال کې یې د ګرجستان په پایتخت تبلسي کې خپل سرتېري ځای پر ځای کړل. همدارنګه امریکا هڅه کوي چې د ترهګرۍ او اقتصادي مرستو تر سرلیک لاندې په چل او دوکې سره په یادو هېوادونو کې لاسوهنه وکړي.

۸- په ۲۰۲۲م کال کې د اوکراین جګړې په څېر اوږدمهاله او ویجاړونکو جګړو کې د روسیې ښکېلول؛ دا د دې لپاره دي چې امریکا د نړۍ په اړه خپل نوي لیدلوري ته په پام سره په خپلو بهرنیو سیاستونو کې روسیه تر فشار لاندې راولي او د نورو اروپایي دولتونو غوندې یې بشپړه کنټرول او مهار کړي. له بل لوري، امریکا هوډ لري چې روسیه له همدې لارې له چین څخه لېرې وساتي. ټولو ته ښکاره ده چې د اوکراین جګړې د روسیې اقتصادي او کورنی حالت ډېر نازک کړی دی.

امریکا په دغه سیاست کې تر ډېره بریالۍ شوې ده، چې روسیه په تېرو کلونو کې یعنې د پوتین تر راتګ وړاندې او یا د هغه د قدرت په وخت کې کنټرول کړي. ایا امریکا به د روسیې د بشپړ مهارولو په برخه کې بریالۍ شي او که په راتلونکو کلونو کې به حالت سرچپه شي او که امریکا به په دغو سیاستونو کې له ماتې سره مخ شي؛ په ځانګړي ډول په اوکراین کې له روسیې سره د ښکاره جګړې په اعلانولو سره، ترڅو هغه د زور له لارې په ګونډو کړي؟

دوام لري...

لیکوال: حمد طبیب

الرایه جریده: ۴۴۸مه ګڼه

ژباړن: بهیر «ویاړ»

(ژباړه)

امام بخاري رحمه الله پخپل صحيح کې له انس رضی الله عنه څخه روایت کړی، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

«لَغَدْوَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ رَوْحَةٌ خَيْرٌ مِنْ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا» (رواه بخاري)

ژباړه: د الله په لاره کې یو سهار تر ماسپښینه او یا یو ماسپښین تر ماښامه، له دنیا او مافیها څخه غوره دی.

امام ابن حجر د دغه حدیث په شرحه کې ویلي دي: "غدوة" د غین په فتحه یو ځل بېرون کېدل، "من الغدو" له سهار څخه تر نیمې ورځې پورې هر وخت بیرون کېدل، "روْحَةً" د لمر له زوال څخه تر ماښامه هر وخت بېرون کېدل. "فِي سَبِيلِ اللَّهِ" یعنې جهاد.

د "خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا" په اړه ابن دقیق‌العید داسې شرحه ورکړې ده:

«په دې موضوع کې دوه احتماله دي: لومړی دا چې، کېدای شي دا یو مغيب (غيبي) شي ته د محسوس مثال وړاندې کول وي، تر څو انسان يې په فکر کې متصور کړای شي، ځکه دنيا محسوسه ده او د انسان په تصور کې خورا لويه ده، له همدې امله یې له دنيا سره پرتله کړې ده، ګني دا خو واضح ده چې ټول هغه څه چې په دنیا کې شته دي، د هغه شي له یوې زرې سره برابر نه دي، چې په جنت کې دي. دویم دا چې دغه ثواب له هغو ټولو ثوابونو څخه غوره دی، چې په دنیا کې لاسته راځي؛ یعنې که چېرې یو څوک ټوله دنیا لاسته راوړي، وروسته یې د الله سبحانه وتعالی په اطاعت کې انفاق کړي، دومره ثواب نشي ترلاسه کولی. زما په نظر هغه حدیث چې "ابن مبارک" د جهاد په کتاب کې  په مرسل ډول له حسن بصري څخه روایت کړی دی، دویم احتمال تاییدوي؛ لکه چې ویلي يې دي: رسول الله صلی الله علیه وسلم یو لښکر چمتو کړ او په دغه لښکر کې عبدالله بن رواحه هم و؛ مګر عبدالله بن رواحه د دې لپاره چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم سره یو ځای لمونځ وکړي، له لښکر څخه وځنډېد؛ پیغمبر صلی الله علیه وسلم ورته وفرمایل: پر هغه ذات مې دې قسم وي، چې زما روح د هغه په واک کې دی، که چېرې په ځمکه کې ټول شیان انفاق کړې، بیا به هم د هغوی (مجاهدينو) د سهار فضیلت ونه مومې. پايله دا چې د دغه حديث موخه دا ده چې د دنیا کار کوچنی او د جهاد امر بیا ډېر لوی دی. که چېرې یو څوک په جنت کې د یوې قمچینې په اندازه ځای  (ډېر کوچنی ځای) ترلاسه کړي، داسې ده لکه په دنیا کې د ټولو شته څېزونو څخه یې چې ډېر څه ترلاسه کړي وي؛ نو هغه کسان به څه ډول وي، چې په جنت کې لوړ مقامونه ترلاسه کړي! دا له دې څخه کنايه ده چې، که چېرې له دنیا سره د مینې په خاطر جهاد وځنډول شي، نو رسول الله صلی الله علیه وسلم هغه ځنډېدلي کس ته خبردار ورکوي او وايي، چې دومره کم جنت له هغو ټولو شیانو څخه غوره دی، چې په دنیا کې دي.» (د امام ابن دقیق‌العید د خبرو پای)

حقیقت دا دی چې مسلمانان له سلو کلونو راهیسې په داسې حاکمانو ابتلاء کېږي، چې د جهاد فریضه یې پرېښې ده؛ د الله په لاره کې نه سهار حاضر وي او نه ماښام، بلکې یوازې کم شمېر کسان دي چې د ځمکې په ځینو برخو کې دغه لوی ثواب ترلاسه کوي. پر همدې اساس دا چې جهاد او د جهاد په حالت کې د یوه سهار او ماښام تېرول دومره فضیلت او مقام لري، نو پر مسلمانانو لازمه ده چې خپل حاکمان بدل کړي او د ځان لپاره هم بدلون راولي؛ هغه مهال به بیا د ځان لپاره یو حاکم وټاکي، داسې کس چې د کتاب الله او د رسول الله صلی الله علیه وسلم د سنتو پر اساس به پر دوی حکم کوي او د اسلام هغه قوانین به پر هغوی پلي کوي، چې د الله په لار کې جهاد به یې په سر کې وي.

له همدې امله، اې مسلمانانو! پر تاسو غږ کوو چې له هغو کسانو سره یو ځای شئ، چې د الهي شریعت د اقامې لپاره هڅې کوي، ترڅو اسلامي دولت تاسیس کړي او د مسلمانانو د رهبرۍ لپاره یو خلیفه وټاکي؛ هغه خلیفه چې تر شا یې جګړه کېږي او د ډال په څېر ورته پناه وړل کېږي.

ژباړن: صهیب منصور