جواب سوال

(ترجمه)

ترجمۀ سوال:

السلام علیکم و رحمة الله و برکاته!

هرجایی‌که باشید الله متعال شما را حفظ کند! می‌خواهم درباره این آیۀ مبارکه از شما سوال کنم؛ الله متعال می‌فرماید: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِي إِذَا دَعَانِي فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ﴾ [بقره: 184] آیا درست است که الله متعال هرگونه دعای انسان را قبول می‌کند؟ و آیا دعایی هست که الله متعال آن را اجابت نکند؟ برخی از مردم می‌پرسند که چرا با وجود دعای ما برای نابودی رژیم صهیونیستی، این رژیم هم‌چنان قوی است و به حملات خود علیه غزه ادامه می‌دهد؟

از جواب شما سپاسگزارم و از الله متعال می‌خواهم که شما را در برابر جواب سوالم پاداش نیکو دهد!

جواب:

وعلیکم السلام و رحمة الله و برکاته!

چند نکته در مورد دعاء وجود دارد که باید بدانیم:

۱- وقتی مؤمن از صمیم قلب دعایی می‌کند که در آن قطع رحم نباشد، الله متعال به یکی از سه روش آن دعاء را اجابت می‌کند؛ همان‌طور که در کتاب الله سبحانه وتعالی و سنت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آمده است: الله سبحانه وتعالی به دعای کسی که او را بخواند اجابت می‌کند و دعای مضطر را نیز اجابت می‌کند؛ چنانچه فرموده است:

﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ﴾ [غافر: ۶۰]

ترجمه: پروردگار شما گفته است؛ مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم!

 ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ﴾ [بقره: ۱۸۶]

ترجمه: و هنگامی که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو) من نزدیکم! دعای دعاء کننده را، به هنگامی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم!

﴿أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ﴾ [نمل: 62]

ترجمه: کیست آنکه دعای مضطرّ را اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌سازد؟

 اما معنای حقیقی اجابت را رسول الله صلی الله علیه و آله چنین بیان نموده است:

«مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَدْعُو اللهَ عَزَّ وَجَلَّ بِدَعْوَةٍ لَيْسَ فِيهَا إِثْمٌ وَلَا قَطِيعَةُ رَحِمٍ، إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ بِهَا إِحْدَى ثَلَاثِ خِصَالٍ: إِمَّا أَنْ يُعَجِّلَ لَهُ دَعْوَتَهُ، وَإِمَّا أَنْ يَدَّخِرَهَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ، وَإِمَّا أَنْ يَصْرِفَ عَنْهُ مِنَ السُّوءِ مِثْلَهَا. قَالُوا: إِذًا نُكْثِرُ. قَالَ: اللهُ أَكْثَرُ» (اخرجه احمد 3/18)

ترجمه: هیچ مسلمانی دعایی به درگاه الله عز و جل نمی‌کند که در آن گناه یا قطع رحم نباشد، مگر اینکه الله متعال به او یکی از این سه چیز را می‌دهد: یا دعایش را فوراً اجابت می‌کند، یا آن را برای آخرتش ذخیره می‌کند، یا بلایی را از او دفع می‌کند. گفتند: پس ما دعا بسیار خواهیم کرد فرمودند: الله متعال بیشتر عطاء می‌کند.

هم‌چنین فرمودند:

 «لَا يَزَالُ يُسْتَجَابُ لِلْعَبْدِ مَا لَمْ يَدْعُ بِإِثْمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ مَا لَمْ يَسْتَعْجِلْ. قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا الِاسْتِعْجَالُ؟ قَالَ: يَقُولُ قَدْ دَعَوْتُ وَقَدْ دَعَوْتُ فَلَمْ أَرَ يَسْتَجِيبُ لِي فَيَسْتَحْسِرُ عِنْدَ ذَلِكَ وَيَدَعُ الدُّعَاءَ» (أخرجه مسلم 4918)

ترجمه: تا زمانی‌که بنده به گناه یا قطع رحم دعا نکند و عجله نکند، دعایش مستجاب می‌شود. پرسیدند: ای رسول الله، عجله چیست؟ فرمودند: انسان می‌گوید من دعا کردم و دعا کردم و جوابی ندیدم، پس از دعا خسته می‌شود و آن را رها می‌کند.

پس وقتی ما دعاء می‌کنیم، اگر صادق، مخلص و مطیع باشیم، باید به اجابت دعا یقین داشته باشیم؛ همان‌طور که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم توضیح داده‌اند.

۲- دعاء تنها راه شرعی برای رسیدن به هدف در همه‌ای موارد نیست. دعاء مستحب است؛ اما راه حل نصرت در جنگ‌ها یا برپایی دولت نیست... رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم سپاه را برای جنگ بدر آماده می‌کند و هرکس را در جای خود قرار می‌دهد؛ سپس در خیمه‌اش به دعاء می‌پردازد و از الله متعال نصرت می‌خواهد تا این‌که ابوبکر رضی الله عنه به ایشان می‌گوید: «ای رسول الله، این مقدار دعاء کافی است.» (سیره‌ی ابن هشام ۲/۶۲۶) پس دعاء به معنای تعطیل کردن اسباب و تلاش نه؛ بلکه باید دعاء همراه با اسباب و تلاش باشد.

هم‌چنین کسی‌که دوست دارد خلافت دوباره برپا شود، نباید تنها به دعا کردن به درگاه پروردگارش اکتفاء کند؛ بلکه باید کسانی را که برای ایجاد آن تلاش می‌کنند، همکاری کند و از الله متعال یاری بخواهد و در جهت تحقق آن و در دعا اصرار ورزد؛ در حالی‌که از اسباب مادی نیز استفاده کند.

به این ترتیب در تمام کارها، انسان باید عمل خود را برای رضای الله متعال خالص کند و با صداقت نسبت به رسول الله صلی الله علیه وسلم رفتارکند، در دعاء اصرار ورزد؛ زیرا الله متعال شنوای دعا و اجابت کننده است.

۳- قبلاً به چنین سؤالی در چهارم ذی‌القعده ۱۴۳۲ هـ - 1 اکتبر 2011م جواب داده‌ایم و در آن آمده است:

 «...اما دعا همراه با بهره‌گیری از اسباب، تأثیر در نتایج دارد، و این همان روشی است که رسول الله صلی الله علیه وسلم و یاران او رضوان الله علیهم در پیش گرفته‌اند. رسول الله صلی الله علیه وسلم سپاه را آماده می‌کرد و در خیمه‌اش دعا می‌خواند، و مسلمانان در قادسیه ابزار لازم را برای عبور از رودخانه فراهم می‌کردند و سعد رضی‌الله‌عنه روی به الله سبحانه وتعالی می‌نمود و  دعا می‌کرد... و این‌گونه است که مؤمنان صادق تدارکات لازم را فراهم کرده و سپس دعا می‌کنند. فردی‌که در پی روزی است، تلاش می‌کند و کار می‌کند؛ در حالی‌که دعا می‌خواند و دانشجو درس می‌خواند و تلاش می‌کند؛ در حالی‌که از الله متعال طلب موفقیت می‌کند و این دعاء به خواست الله سبحانه وتعالی تأثیری در نتایج خواهد داشت.

در کتاب «مفاهیم» در آخر صفحه ۵۸ آمده است: «باید دانست؛ هرچند عملی که بر اساس روش اسلام انجام می‌شود یک عمل مادی با نتایج محسوس است؛ اما باید این عمل بر اساس اوامر و نواهی الله متعال انجام شود و هدف از اجرای آن کسب رضایت الله متعال باشد. هم‌چنین لازم است مسلمان به ارتباط خود با الله متعال توجه کند و از طریق نماز، دعاء، تلاوت قرآن و اعمال مشابه به الله متعال نزدیک شود. مسلمان باید باور داشته باشد که پیروزی از جانب الله متعال است. از این‌رو، برای اجرای احکام الله متعال باید تقوا در دل‌ها مستقر باشد و دعاء و ذکر الله متعال باید همراه با انجام تمامی اعمال باشد». از این موضوع اهمیت همراه شدن دعا با بهره‌گیری از اسباب در تمامی اعمال مؤمن آشکار می‌شود، و تکرار عبارت "لا بد" نشان‌دهنده اهمیت بسیار زیاد این موضوع است که تمامی اعمال با دعا و ارتباط دائمی با الله متعال همراه باشند...

لذا استفاده از دعاء همراه با بهره‌گیری از اسباب همان‌طور که گفتیم روشی است که رسول الله صلی الله علیه وسلم و یاران شان رضوان الله علیهم و مؤمنان به کار گرفته‌اند، و زمانی‌که این دو با هم ترکیب شوند، به خواست الله متعال تأثیری در نتایج خواهند داشت. استفاده از این دو با هم مخالف روش اسلام نیست؛ بلکه آنچه مخالف روش اسلام است اینست که تنها به دعاء اکتفا شود بدون بهره‌گیری از روش‌هایی که نصوص برای اجرای ایده اسلامی بیان کرده‌اند».

بنابراین، آنچه در سؤال شما درباره دعا برای از بین رژیم یهود آمده است... تنها دعا کافی نیست؛ بلکه لازم است ارتش دولتی که با یهود بجنگد همراه با دعا به کار گرفته شود؛ همان‌طور که رسول الله صلی الله علیه وسلم و یاران شان رضوان الله علیهم چنین عمل کردند و الله سبحانه وتعالی است که یاری کنندۀ توانا است.

برادرتان عطاء ابن خلیل ابوالرشته

4 ربیع الآخر1446ه.ق.

7 اکتبر2024م.

مترجم: مصطفی اسلام