(ترجمه)

پرسش:

بعضی افراد نماز جمعه نمی‌خوانند، به دلیل این‌که می‌گویند: وجود امام یا خلیفۀ مسلمین شرط صحت نماز جمعه است. پس آیا این رأیی کدام یکی از فقهاء و مجتهدین است یا خیر؟ و نظر حزب التحریر در این مورد چیست؟

پاسخ:

نماز جمعه فرض است و این فرضیت‌اش به موجودیت خلیفه یا عدم وجود آن تعلق ندارد و دلائل آن قرار ذیل است: الله سبحانه وتعالی فرموده:

﴿یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِی لِلصَّلَاةِ مِنْ یوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیعَ ذَلِكُمْ خَیرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُون﴾

[جمعه : 9]

ترجمه:  ای مؤمنان! هنگامی‌كه روز جمعه برای نماز جمعه آذان گفته شد، به سوی ذكر و عبادت الله(سبحانه وتعالی) بشتابید و داد و ستد را رها کنید؛ این(چیزی‌كه بدان دستور داده می‌شوید) برای شما بهتر و سودمندتر است؛ اگر متوجه باشید!

حاکم به سند صحیح در مستدرک از ابو موسی اشعری رضی الله عنه روایت نموده که رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمود:

«اَلْجُمُعَةُ حَقٌّ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِى جَمَاعَةٍ إِلاَّ أَرْبَعَةً "عَبْدٌ مَمْلُوكٌ أَوِ امْرَأَةٌ أَوْ صَبِىٌّ أَوْ مَرِیضٌ»

(قال الحاکم: هذا حدیث صحیح علی شرط الشیخین ولم یخرجاه و صححه الألبانی)

ترجمه: خواندن نماز جمعه بالای هر مسلمان در جماعت واجب است؛ به جز چهار نفر: برده یا غلام، زن، طفل و مریض.

نسائی از ابن عمر رضی الله عنهما و او از ام المؤمنین حفصه رضی الله عنها روایت نموده که پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمود:

«رَوَاحُ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ»  (رواه النسائی، فی کتاب الجمعة)

ترجمه: رفتن به نماز جمعه بر هر مسلمانی‌که بالغ شده باشد، واجب است.

از همۀ این دلایل واضح می‌شود که نماز جمعه به امام(خلیفه) مقید نیست. بنابراین، امامان مذاهب سه گانه(امام مالك، شافعی و احمد رحمهم الله) نیز به همین نظر توافق دارند. اما تنها فقهای مذهب حنفی رحمهم الله، در مورد شروط نماز جمعه گفته اند: «اجازۀ خلیفۀ مسلمین به اقامۀ نماز جمعه یا حضور خودش یا حضور نائب رسمی از جانب خلیفه شرط است، زیرا طریقه و کیفیت نماز جمعه در عهد رسول الله صلى الله علیه وسلم و خلفای راشدین نیز این چنین بود. این در حالی‌ست که امام و یا نائبش در شهری باشند که در آن نماز جمعه اقامه می‌شود، اما هرگاه یکی از این شرایط به سبب موت یا فتنه‌ای و امثال آن موجود نباشد و وقت نماز جمعه فرا رسد، بالای مردم لازم است که در میان خودشان بر شخصی توافق کنند تا پیش شود و نماز جمعه را برای‌شان اقامه کند.»

شرط بودن اجازۀ خلیفه نزد ما رأی مرجوح(غیر صحیح و فاقد اعتبار) است. بنابر دلایلی‌که قبلاً گفته شد. خلاصه این‌که نماز جمعه فر ض است؛ چه خلیفه موجود باشد یا موجود نباشد.

29 شعبان 1433هـ.ق

19 جوالای 2012

(ترجمه)

پرسش:

ترامپ به تاریخ دوم اکتوبر 2018م در سخنرانی اش در گردهمایی انتخابات نیمه دوره ای که در ایالت میسی سیپی داشت، با تهدید نمودن حکومت شاهی عربستان سعودی به طرف دارانش وانمود کرد که پیگیر مشکل افزایش قیمت نفت هست، چنان چه گفت: «معاملات نظامی مان چه می شود؟ از دولت های سرمایه دار حمایت می کنیم اما در بدل آن هیچ چیزی دریافت نمی کنیم. از این مواد "یعنی نفت" چه خبر؟ این نیز وضعیت مردم را دگرگون می کند، ما از حکومت شاهی عربستان سعودی حمایت می کنیم، می گویید این دولت سرمایه داری است؟ آری من شاه سلمان را دوست دارم، اما برایش گفتم که "ای شاه ما از تو حمایت می کنیم. ممکن است بدون حمایت ما برای حتی دو هفته هم مقاومت کرده نتوانی، پس باید به نظامیانت پول بپردازی" (منبع: خلیج آن لاین 3 اکتبر2018م).

نمی خواهم از این بپرسم که چرا حکام عربستان سعودی در برابر اهانت های امریکا ساکت نشسته و در برابر امریکا سر خم می کنند، زیرا می دانم که آنان خود انسان های پست اند و توهین شدن برای انسان های پست آسان تمام می شود. اما پرسش من این است که چرا ترامپ سعودی را به شدت زیر فشار گرفته تا میزان تولید نفت اش را برای کاهش قیمت ها، افزایش دهد، در حالی که امریکا خود بزرگ ترین تولید کننده نفت بوده و خود به تنهایی می تواند قیمت ها را کاهش دهد؟ بخش دیگر پرسش این است که چرا این اعمال فشارها در مقطع کنونی بالا گرفته؟ و بخش اخیر هم این که چرا با وجود این همه فشار از جانب امریکا، بازهم قیمت نفت کاهش نمیابد؟ و جزاک الله خیراً.

پاسخ:

بلی این دقیق است که توهین شدن برای انسان های پست آسان تمام می شود. آن اظهارات اهانت آمیز ترامپ در مورد حکام سعودی در حدی بود که اگر کار دیگری از دست شان بر نمی آمد، حد اقل روابط شان را باید با امریکا قطع می نمودند، اما واقعیت این است که آنان نه از الله و رسول اش حیا دارند و نه هم از مؤمنین. چه به جا و دقیق فرموده رسول الله صلی الله علیه وسلم آنجا که می فرماید: «إِنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ إِذَا لَمْ تَسْتَحْيِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ» أخرجه البخاري. «بدون شک یکی از مسائلی که مردم از سخنان نبوت درک کرده اند این است که اگر حیا نداشتی، پس هرچه دلت خواست انجام بدی».

در مورد پاسخ به پرسش و یا پرسش های مطرح شده باید گفت:

1-    زمانی که دونالد ترامپ در ماه جنوری 2017م قدرت را در دست گرفت، قیمت های نفت هر بشکه در حدود 57 دالر بود. با فرا رسیدن ماه جون 2017م، قیمت ها به 45 دالر در هر بشکه کاهش یافت، اما پس از آن رو به افزایش گذاشت و امروزه هر بشکه نفت خام برنت به 86 دالر رسیده و برخی کارشناسان به این باور اند که هر بشکه نفت تا 100 دالر افزایش خواهد یافت.

ترامپ به تاریخ 5 جولای 2018م در یک تویتی روی صفحۀ تویتر اش چنین نوشت: «احتکار کننده گان کشورهای عضو اوپک باید در نظر داشته باشند که قیمت نفت بلند است و آنان هیچ اقدام قابل توجهی از خود نشان نمی دهند. با اندک تحولی آنان قیمت ها را بالا می برند، چنان چه ایالات متحده از بسیاری از اعضایش (یعنی اعضای اوپک) در برابر مقدار کمی دالر دفاع می کند. این تعامل باید دو جانبه باشد، یعنی ما از شما دفاع می کنیم و شما باید قیمت نفت را پایین آورید "قیمت ها را کاهش دهید!" ». پیش از این تویت، به تاریخ 30 جون 2018م نیز در یک تویت دیگری گفته بود: «للتو با شاه سلمان پادشاه عربستان سعودی صحبت نموده و برایش توضیح داده که من به دلیل تشنجات و تحولات در ایران و ونزویلا از سعودی می خواهم تولید نفت اش را افزایش دهد و ممکن است این افزایش به 2000000 بشکه برسد تا نقیصه ها را جبران کند. قیمت ها، چنان که گفت، بالاست و او با افزایش تولید موافقت نمود». (منبع: الحرة 30 جون 2018م). رئیس جمهور امریکا به تاریخ 25 سبتمبر 2018م در سخنان اش در مجمع عمومی سازمان ملل به سازمان اوپک تاخت و گفت: «سازمان اوپک و دولت های بزرگ دارند جهان را به غارت می برند، آنان بهای نفت را پیوسته بالا می برند و این اصلاً برای من خوشایند نیست و باید به هیچ کسی خوشایند نباشد. ما از بسیاری از این دولت ها در بدل هیچ چیزی حمایت نمودیم، اما آنان بهای نفت را پیوسته بالا می برند، خواست ما از آنان این است که قیمت ها را پایین بیاورند. ما پس از این، این قیمت های وحشت ناک را تحمل نخواهیم کرد» (منبع: سبوتنیک نیوز 25 سبتمر 2018م). ترامپ هم چنین به تاریخ 27 سبتمر 2018م روی تویترش نوشت: «ما از دولت های خاورمیانه حمایت می کنیم، آنان بدون ما قطعاً در امن نیستند، اما با وجود آن هم قیمت های نفت را پیوسته افزایش می دهند! ما این کار آنان را به یاد خواهیم داشت. سازمان احتکارکنندۀ اوپک باید قیمت ها را همین حالا کاهش دهد».

سپس، چنان که در پرسش نیز گفته شد، به تاریخ 2 اکتوبر 2018م نیز در گردهمایی انتخاباتی نیمه دوره ای ایالت میسی سیپی نیز ترامپ حکومت پادشاهی عربستان سعودی را هشدار داده و به طرف داران اش وانمود کرد که با قیمت های بلند نفت برخورد می کند، وی گفت: ««معاملات نظامی مان چه می شود؟ از دولت های سرمایه دار حمایت می کنیم اما در بدل آن هیچ چیزی دریافت نمی کنیم. از این مواد "یعنی نفت" چه خبر؟ این نیز وضعیت مردم را دگرگون می کند، ما از حکومت شاهی عربستان سعودی حمایت می کنیم، می گویید این دولت سرمایه داری است؟ آری من شاه سلمان را دوست دارم، اما برایش گفتم که "ای شاه ما از تو حمایت می کنیم. ممکن است بدون حمایت ما برای حتی دو هفته هم مقاومت کرده نتوانی، پس باید به نظامیانت پول بپردازی" (منبع: خلیج آن لاین 3 اکتبر2018م).

تمام این اظهار نظرها نشان می دهد که ترامپ مصمم است در شرایط فعلی میزان تولید نفت را افزایش دهد، اما توسط اوپک و به ویژه عربستان سعودی.

2-    بلی، آمریکا بیشترین تولید نفت را در جهان دارد؛ چنان چه بنا به گزارش ادارۀ معلومات انرژی امریکا (EIA) -اداره ای که آمار انرژی را بررسی می کند- این اداره در پایان سال 2017م جدول تولید نفت در سطح جهان را منتشر نمود که مجموع این تولید در آن زمان به 95 ملیون بشکه در روز می رسید. بر اساس آمار ارائه شده توسط این اداره؛ هفت دولتی که بیشترین تولید را دارند به تریب زیر می باشند:

-         ایالات متحده با تولید روزانه 14.46 ملیون بشکه از مجموع تولیدات جهانی.

-         عربستان سعودی 12.08 ملیون.

-         روسیه 11.18 ملیون.

-         کانادا 4.87 ملیون.

-         ایران 4.67 ملیون.

-         عراق 4.48 ملیون.

-         چین 4.45 ملیون.

بناءً امریکا هنوز بزرگ ترین تولید کنندۀ نفت در سطح جهان به شمار می رود و پس از آن سعودی و روسیه.

3-    به این ترتیب، امریکا توان افزایش تولید نفت را چنان که می خواهد دارد، به ویژه با توجه به این که ذخایر بزرگ ( نفت شنی) را در اختیار دارد، اما دلایلی وجود دارد که به تولید این نوع نفت نمی پردازد:

أ‌.        حفظ ذخایر نفتی امریکا.

ب‌.   بعضی حکام بی خرد و مزدور از اوامر امریکا اطاعت می کنند، حتی اگر این اطاعت به قیمت اهانت شان تمام شود و به آنان ضرر رساند که حکام سعودی یکی از این نوع حکام استند. چنان چه امریکا از آنان می خواهد قیمت نفت را کاهش دهند تا مردم امریکا بتوانند با قیمت ارزان تری نفت خریداری کنند و حکام سعودی وعده می دهند که اطاعت خواهند نمود و این در حالی است که قیمت هر بشکه نفت خام مخلوط برنت در ماه نهم سال جاری میلادی در سطح جهانی تقریباً به 80 دالر رسید، چنان چه خبرگزاری رویترز به تاریخ 14 سپتمبر 2018م در خبری گفت که قیمت نفت خام مخلوط برنت به تاریخ 14 سپتمبر 2018م در سطح جهانی به 78.21 دالر در یک بشکه رسید که از تاریخ 22 می 2018م تا کنون بی سابقه بوده». باید گفت که «تولید دولت های عضو اوپک به 32.79 ملیون بشکه در روز افزایش یافته و عربستان سعودی که قبلاً وعده داده بود تولید نفت اش را به گونۀ چشم گیری افزایش خواهد داد گفته که بر اساس این تصمیم قرار است میزان افزایش این تولید تا حدود یک ملیون بشکه در روز برسد.» (منبع: 31 آگست 2018م). منبع یاد شده هم چنین افزود: «زمانی که قیمت نفت خام برنت در نزدیک شدن به سقف 80 دالر در هر بشکه می رسید، عربستان سعودی به بازارهای جهانی خبر داد که تولید اش را در ماه آینده افزایش خواهد داد و این اعلان پیش از زمانی صورت گرفت که معمولاً سعودی در آن زمان پرده از چنین معلوماتی بر می دارد».

شکی نیست که نظام حاکم در عربستان سعودی، تا زمانی که این سرزمین نقش محوری ثبات بازار نفت جهانی را بازی می کند، به شدت وابسته به امریکا بوده و مزدور نیرومند آن خواهد بود. خود سعودی در حال حاضر سخت نیاز به افزایش قیمت های نفت دارد، زیرا اقتصاد این دولت از زمان افت شدید نفت در سال 2014م، سخت زیر فشارهای شدید قرار گرفته، به ویژه با توجه به این که نفت ستون فقرات بودجۀ سعودی را تشکیل می دهد. معمولاً کشورهایی که درامدهای نفتی، بیشتر از نیم کل درامد آن را تشکیل می دهد، نیاز به این دارند که قیمت های نفت باید در هر بشکه به بیشتر از 80 دالر برسد تا بتوانند توازن بودجه ای خویش را حفظ کنند، یعنی درامدهای شان به حدی برسد که بتوانند هزینه های بودجه وی خویش را پوشش دهند. با این حساب می توان به اهمیت افزایش قیمت نفت برای حکومت سعودی پی برد، حکومتی که تقریباً اکثریت مطلق اقتصاد آن وابسته به درامدهای نفتی آن است! بنابر این شکی نیست که قیمت مناسب نفت برای سعودی فوق 80 دالر، بلکه حتی نزدیک به صد دالر است تا بتواند توازن بودجه ای خویش را حفظ نموده و اقتصاد اش را رشد دهد. می دانیم که اقتصاد سعودی در حال حاضر سخت متدهور است، اما باوجود آن هم حکام خائن آن برای کاهش قیمت ها (به نفع کفار) موافقت می کنند تا میزان تولید شان را افزایش دهند در حالی که می دانند این افزایش تولید به سرزمین شان ضرر می رساند. آنان با این کار می خواهند ترامپ را راضی نگهدارند، ترامپی که علناً به حاکم سعودی اهانت نمود و گفت که اگر امریکا از تو حمایت نکند تاج و تختت در هم خواهد شکست! اما این حکام ذلیل این اهانت را نادیده گرفته و ولی عهد آن اعلان می کند که سعودی آماده است نقص تولید نفت ایران را جبران نماید، چنان چه آژانس خبری بلومبرگ امریکا به تاریخ 6 اکتوبر2018م اظهارات بن سلمان ولی عهد سعودی را منتشر نمود که «اصرار داشت سعودی به وعده هایش مبنی بر جبران نقص تولید نفت خام ایران وفا خواهد نمود» وی افزود: «عربستان سعودی در حال حاضر روزانه 10.7 ملیون بشکه نفت تولید می کند و در صورتی که بازار جهانی نیاز داشته باشد، سعودی می تواند 1.3 ملیون بشکۀ دیگر نیز تولید نماید». به این ترتیب می بینیم که هنوز امریکا مزدورانی دارد که آماده اند برای براوردن تمایلات ترامپ به افزایش میزان تولید، به خود ضربه زنند، با این حال امریکا چه نیازی دارد ذخایر خود اش را کم کند؟

4-    این که چرا ترامپ اصرار دارد اوپک و به ویژه سعودی تولیدات شان را افزایش داده و قیمت ها را کاهش دهند، به این دلیل است که دو مسأله وجود دارد که ترامپ را در تنگنا قرار داده که اگر سریع حل نگردد در آینده غیر قابل جبران خواهد بود، مسأله هایی که اگر نمی بود، ترامپ از افزایش قیمت های نفت آزار نمی دید و هیچ ضرری را متوجه وی نمی نمود. امریکا می تواند با چاپ نمودن دالرهای بیشتر، افزایش قیمت ها را جبران نماید، چنان چه زمانی که قیمت پترول به حدود 150 دالر رسیده بود، اقدام به این کار نمود و ما به تاریخ 16 می 2009م در این زمینه پاسخ به پرسشی منتشر نموده و در بخشی از آن چنین گفتیم: «امریکا می تواند پول های کاغذی بیشتری، با موافقت صندوق بین المللی پول یا بگونۀ سری و یا حتی به گونۀ علنی و بدون موافقت آن، چاپ نماید، زیرا در این صندوق عملاً نفوذ دارد و می تواند حقایق را پنهان نموده و بهانه های دروغینی را مطرح نماید و صندوق یاد شده آن را تأیید کند. اما چاپ پول های کاغذی بیشتر و به این طریقه منجر به کاهش قیمت دالر و در نتیجه تورم خواهد شد، یعنی افزایش بهای کالا. بنابر این امریکا اقدام به چنین کاری نخواهد نمود مگر در صورتی که منفعت برتری در آن متصور باشد. به گونۀ مثال، امریکا در جریان تضادهای نفتی که منجر به افزایش قیمت ها تا حدود 150 دالر در هر بشکه رسید، مبلغی میان " 2 تا 4 ترلیون دالر" چاپ نمود و امریکا از این تضادهای نفتی به دور نبود. امریکا این مبالغ را چاپ نمود تا بتواند میزان نفت بیشتری را به گونۀ مستقیم و غیر مستقیم خریداری نموده و به ذخایر نفتی خویش بیافزاید، زیرا در این کار منفعتی فراتر از افزایش نفت و کاهش دالر را دیده بود» اما از آن جایی که اقدام به چنین کاری وقت زیادی می گیرد و در عین حال دو مسأله ای که در فوق به آن اشاره شد، نیاز به حل سریع دارد که در غیر آن ترامپ، چنان که گفتیم، در تنگنا قرار خواهد گرفت. به همین دلیل بود که ترامپ به اعضای اوپک و به ویژه سعودی چنگ و دندان نشان داد. این دو مسأله قرار ذیل است:

اول: موضوع تحریم ها بالای ایران:

ایران پس از سعودی و عراق، سومین کشور بزرگ صادر کنندۀ نفت خام به شمار می رود که تولیدات آن روزانه به "4" ملیون بشکه نفت خام می رسد. تحریم ها باعث کاهش صادرات نفت ایران خواهد شد، به ویژه پس از نومبر سال جاری که قرار است تحریم ها بر علیه ایران افزایش یافته و شامل خود ایران و کشورهایی شود که نفت ایران را وارد می کنند، زیرا امریکا از تمام شرکت های خریدار نفت ایران خواسته در قدم نخست واردات نفت این کشور را کاهش داده و سپس تمام قراردادهای شان با ایران را تا ماه نومبر پیش رو ملغا کنند و این کار منجر به کاهش صادرات نفت ایران خواهد شد. اما عربستان سعودی در صورت نیاز می تواند تولید نفت اش را افزایش دهد، یعنی سعودی توان و آمادگی جبران نقصان نفت ایران را دارد. امیر محمد بن سلمان ولی عهد سعودی در اظهاراتی گفت: «ما حاضریم در برابر هر بشکه نفتی که ایران به دلیل تحریم های امریکا از صدور آن دست بر داشته، دو بشکه نفت خام صادر نمائیم. ما هم چنان به تعهدات مان و حتی فراتر از آن پایبند خواهیم بود» این شاه زادۀ سعودی علاوه نمود که کشور شاهی سعودی در حال حاضر روزانه 10.7 ملیون بشکه نفت صادر می کند که خود یک رکورد به شمار می رود و در صورت نیاز بازار می توانیم 1.3 ملیون بشکۀ دیگر نیز به آن علاوه نمائیم. (منبع: https://www.akhbarak.net 8 اکتوبر 2018م).

امریکا قصد دارد به تاریخ 4 نومبر 2018م، تحریم هایش را بر علیه ایران شدت بخشد و این کار را با هدف قرار دادن نفت این کشور و فشار بالای حکومت ها و شرکت هایی در سراسر جهان انجام دهد و آنان را وادار نماید خرید نفت از ایران را کاهش دهند. این بدان معنی است که میزان نفتی که در بازارجهانی عرضه می شود کاهش خواهد یافت و چنان که در آماری که قبلاً ذکر گردید؛ ایران قبلاً روزانه بیشتر از 4 ملیون بشکه نفت تولید داشت، اما در حال حاضر این میزان تولید نیمه شده حدوداً دو ملیون تولید فعلی ایران به کشورهای چین، هند و ترکیه صادر می گردد و امریکا قصد دارد تولید این دو ملیون بشکه را نیز با اقدامات خویش متوقف نماید، طوری که می خواهد توسط سعودی و سایر دولت های اوپک آن را جبران نماید تا به این ترتیب امریکا بتواند موضوع ایران را به دور از اروپا، روسیه و چین حل و فصل نماید، موضوعی که با خروج امریکا به تاریخ 8 می 2018م از توافق هسته ای که سه سال قبل با این دولت ها امضاء نموده بود، بالا گرفت. امریکا در پی آن است تا به توافق یک جانبه ای با ایران دست پیدا کند، چنان چه رئیس جمهور امریکا اعلان نمود که ما برای چنین توافق و بستن چنین قرار دادی آماده ایم، اما اوضاع باید در داخل ایران آماده گردد و این ممکن است کمی وقت بگیرد.  ترامپ قصد دارد در جریان این وقتی که به آن اشاره نمود، نقصی که از تولید نفت ایران به وجود میاید را جبران نماید تا زمینۀ دست یابی به توافق نامه ای دو جانبه میان امریکا و ایران و بدون مشارکت اروپا فراهم گردد. در صورتی که جای خالی تولیدات ایران پر نگردد، قیمت ها به شدت بالا خواهد رفت و این کار امریکا را وارد تنگنایی خواهد نمود، زیرا تحریم ها برعلیه ایران را به این اعتبار اعمال می کند که نقص تولید نفت ایران را با هشدارهایی که متوجه اوپک، به ویژه سعودی می کند، جبران خواهد شد. به عبارت دیگر؛ امریکا قصد دارد موضوع نقص تولید را حل نموده و ضمانت دهد که تا حل و فصل مشکلات با ایران، قیمت ها افزایش نخواهد یافت، زیرا ممکن است این کار به درازا بکشد.

بنابر این، ترامپ اصرار دارد اوپک و در درجۀ نخست سعودی نقص تولیدات نفت ایران را، که به تاریخ 4 نومبر 2018م کاملاً محسوس خواهد شد، جبران نمایند، به علاوۀ نقصی که در نتیجۀ تحریم های اعمال شده توسط ترامپ برعلیه ونزویلا به تاریخ 21 می 2018م به وجود آمده، هرچند تأثیر آن کمتر است، زیرا تولیدات فعلی آن روزانه به 1.5 ملیون بشکه می رسد.

دوم: انتخابات امریکا:

بدون شک بلند رفتن بهای نفت برای دونالد ترامپ، که از ماه نومبر پیش رو وارد کارزار میان دوره ای انتخابات می شود، مشکل ساز خواهد بود و بقای طرف داران وی در موقف های شان تحت تأثیر قرار خواهد داد، به ویژه با توجه به این که بیشتر همه پرسی های صورت گرفته نشان می دهد که دموکرات ها بالای مجلس نمایندگان تسلط پیدا خواهند نمود. ترامپ برای این که به رأی دهندگان امریکا ثابت کند که امریکا برای او در درجۀ نخست قرار دارد، تمام ملامتی را بالای عربستان سعودی و سایر اعضای اوپک انداخته و بالای آنان فشار می آورد تا تولیدات را افزایش دهند. ادارۀ حکومت ترامپ در عین حال چین، هند و ترکیه را نیز وادار می کند تا روابط شان را با ایران قطع نموده و نفت خام شان را از جای دیگری تأمین نمایند. افزایش بهای نفت بالای مقدار پولی که مصرف کنندۀ امریکایی برای بنزین می پردازد نیز تأثیر دارد و اگر این افزایش هم زمان باشد با انتخابات میان دوره ای امریکا، قطعاً یک عامل پیروزی در جلب آراء به شمار نخواهد رفت! زیرا مردم امریکا به قیمت مواد سوخت با حساسیت نگاه می کنند، بناءً ترامپ هرگز نمی خواهد حکومت اش به سوی بلند رفتن قیمت نفت در حرکت باشد و به همین دلیل است که ترامپ دلیل افزایش قیمت ها را بر دوش دولت های خلیج و اوپک انداخته و پیوسته به آنان هجوم می برد تا به مردم امریکا نشان دهد که او دارد از منافع آنان دفاع می کند و توان این را دارد که بالای اوپک و سعودی فشار آورد تا قیمت ها را پایین آورند. پس ترامپ به کاهش قیمت نفت توجه جدی دارد، به ویژه در بهبوهۀ انتخابات امریکا، زیرا او و حزب جمهوری خواهان به آراء رأی دهندگان در انتخابات میان دوره ای 6 نومبر 2018م سخت نیاز دارند، مخصوصاً با توجه به این که آمارها پیش تازی دموکرات ها را نشان می دهد.

5-     پرسش این است که چرا با وجود هشدارها و فشارهای ترامپ و لبیک گفتن سعودی بازهم قیمت نفت در حال افزایش است؟ پاسخ این است که طرف های دیگری در اوپک وجود دارند که وابسته به اروپا بوده و در مقابل امریکا قرار دارند و در عین حال یک طرف قضیه، روسیه است. این طرف های دیگر، به ویژه آنانی که وابسته به اروپا می باشند، به ساده گی به درخواست های امریکا پاسخ مثبت نمی دهند و به همین دلیل است که خواسته های ترامپ به آن سرعتی که او می خواهد براورده نمی شود. شکی نیست که ابزار اصلی امریکا در داخل اوپک، عربستان سعودی است، اما دولت های دیگری عضویت اوپک را دارند که هر کدام منافع مشخص خود را دارند و برخی از آنها وابسته به دولت های بزرگ اروپائی استند که ممکن است به ساده گی تن به خواسته های امریکا ندهند و در عین حال اوپک اعضای دیگری مانند روسیه دارد که منافع خاص خود را دارند، با این حساب؛ امریکا توان این را ندارد که هرچه را بخواهد بالای اوپک تحمیل کند.

رئیس جمهور امریکا در تلاش برای کاهش قیمت نفت، خواستار افزایش تولید گردید، اما سازمان اوپک و سایر تولید کننده گان هم پیمان آن در جریان نشستی که به تاریخ 23 سبتمر2018م داشتند بر سر افزایش میزان تولید نفت به توافق نرسیدند.

در مورد روسیه باید گفت که امریکا از سال 2017م تا کنون توانسته با استفاده از عربستان سعودی بالای آن فشار آورده و آن را وادار نماید تن به افزایش تولید و کاهش قیمت ها دهد، چنان چه این نخستین باری بود که یک شاه سعودی برای اشتراک در گردهمایی اعضای اوپک و اعضایی بیرون از اوپک به خصوص روسیه، به روسیه سفر می کند. ملک سلمان در ماه اکتوبر 2017م عازم روسیه شد و در گردهمایی اوپک شرکت نمود و در پی آن، قیمت نفت بالای 60 دالر در هر بشکه برای مدتی ثابت ماند و سپس از نیمۀ سال جاری شروع به افزایش نمود، چنانچه در فوق توضیح داده شد. عربستان سعودی و روسیه برای رسیدن به درخواست مبتنی بر تولید روزانه 2 ملیون بشکه اضافی که خواست ترامپ بود، تلاش و تقلای زیاد نمودند، اما تحلیل گران مستقل و هم چنین آژانس بین المللی انرژی (IEA) مطمئن نیستند که عربستان سعودی و روسیه بتوانند 2 ملیون بشکۀ پیشنهاد شده را به تولید روزانه علاوه نمایند. آژانس بین المللی انرژی، که مقر آن در پاریس بوده و از کشورهای مصرف کنندۀ نفت نمایندگی می کند، اخیراً در مورد "تأمین درخواست های کوتاه مدت" از جانب خاورمیانه، به شمول عربستان سعودی، گفته که این میزان به 1.14 ملیون بشکه در روز می رسد. تحلیل گران به این باور اند که ممکن است روسیه نیز روزانه در حدود 400000 بشکه تولید اضافی داشته باشد.  سر انجام عربستان سعودی زیر فشارهای متداوم ایالات متحده توانست در ماه سپتمبر سال جاری به گونۀ مخفیانه با روسیه در مورد افزایش میزان تولید به توافق برسد. رویترز در خبری گفت: «این توافق نشان می دهد که روسیه و عربستان سعودی سیاست های افزایش تولید نفت را، بدون مشورت با سایر اعضای اوپک تأیید می کنند. منابع یاد شده می گویند که وزیر خالد فالح وزیر انرژی سعودی و همتای روس اش "الکسندر نوفاک" پس از یک سلسله ملاقات هایی که داشتند در مورد افزایش میزان تولید از ماه سپتمبر تا دسمبر سال جاری به توافق رسیده اند و این در حالی است که قیمت یک بشکه نفت خام به 80 دالر رسیده است. یکی از این منابع می افزاید: روس ها و سعودی ها توافق نموده اند آرام آرام مقدار نفت بیشتری را وارد بازارهای جهانی نمایند تا طوری معلوم نشود که آنان دارند در این کار از اوامر ترامپ اطاعت می کنند» یک منبع دیگر می گوید: «وزیر انرژی سعودی به "ریک بیری" وزیر انرژی امریکا گفته که عربستان سعودی در صورتی که مشتریان اش خواهان نفت بیشتری باشند، سقف تولید را بالاتر خواهد برد» (منبع: WWW.reuters.com).

ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا روسیه در روند کاستن از قیمت نفت با امریکا همکاری می کند، با وجود آن که قیمت های بلند به نفع روسیه است؟ برای پاسخ به چنین پرسشی باید گفت که با دقت نمودن به این واقعیت درخواهیم یافت که روسیه با قیمت هایی در حدود 65 دالر موافقت دارد، زیرا این میزان با صنعت نفت روسیه همخوانی دارد. افزایش قیمت نفت به گونۀ سرسام آور باعث خواهد شد بسیاری از دولت های وارد کننده توان تحمل خرید نفت را نداشته باشند و این کار در نهایت منجر به افت شدید میزان تقاضای نفت خواهد شد که طبیعتاً صنعت نفت روسیه را متضرر خواهد نمود.

در هر حال، این روسیه نیست که در این معادله خطر اصلی به شمار می رود، بلکه طرف های تأثیر گذار واقعی، آن عده از اعضای اوپک استند که وابسته به اروپا می باشند و طبیعتاً قناعت دادن آنان برای پذیرش خواسته های ترامپ کار ساده ای نیست و نیاز به اعمال فشارهای بزرگ دارد. اما باوجود همه گمان اغلب این است که قیمت های نفت از سقف صد دالر بالاتر نرود، به ویژه با توجه به این که دولت های وارد کنندۀ نفت توان تحمل قیمتی بالاتر از این را ندارند و در نتیجه، تقاضاها پایین آمده و روند افزایش متوقف شده و برگشت خواهد خورد. ضمناً باید در نظر داشت که ترامپ سعی دارد به کاهش قیمت ها در جریان پروسۀ انتخابات و امور مربوط به آن توجه به خرج دهد، یعنی تا آخر سال جاری، زمانی که بعید نیست موضوع توافق هسته ای با ایران مجدداً برجسته شده و توافق جدید و دو جانبه میان امریکا و ایران و بدون حضور اروپا صورت گیرد و در پی آن اعمال فشارهای امریکا در خصوص افزایش تولید کم شده و قیمت ها در ما حول 80 دالر بچرخد.

آن چه درد آور است این است که قدرت های بیگانه برای گرم نمودن تنور رقابت ها میان خود شان، از سرمایه های جهان اسلام استفاده نمایند و حکام سبک مغز ما کور کورانه از این سیاست ها پیروی کنند و هیچ احترامی به کرامت و حیثیت امت اسلامی نداشته باشند. این در حالی است که اکثریت مطلق میزان ذخایر نفت جهانی در سرزمین های اسلامی قرار دارد، به شمول سرزمین های عربی، ایران، افریقا مانند نیجریه، آسیای میانه مانند قزاقستان و ترکمنستان و قفقاز مانند آذربایجان، اما درامد نفت در این سرزمین ها به ساکنین آن بر نمی گردد، ساکنینی که اکثریت شان به شدت از فقر و نداری رنج می برند. این حکام خائن، اعضای خانواده ها و اطرافیان شان استند که تمام این درامدها را به خود اختصاص داده و سرمایه ها را به بیرون از سرزمین های اسلامی قاچاق می کنند. زمانی امریکا سال گذشته در جریان سفر ترامپ به عربستان سعودی به تاریخ 21 می 2017م از آل سعود مبلغ 460 ملیارد دالر تقاضا نمود، آل سعودی بی درنگ حاضر شد این تقاضا را لبیک گوید.

بنابر این باید خاطر نشان نمود که هیچ کسی مسلمانان را از این وضعیت اسف بار نجات نخواهد داد، مگر خلیفۀ راشدی مانند عمر فاروق، که سرمایه ها را با عدالت تمام بالای مردم توزیع می نمود و توزیع را از فقیرترین افراد شروع می کرد و به خلیفه ختم می نمود و خلیفه آخرین کسی بود که از این اموال می گرفت و آخرین کسی بود که پس از همه نان می خورد. چه به جا و راست فرمود رسول الله صلی الله علیه وسلم آنجا که فرمود: ««كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ الْإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»، رواه البخاري یعنی: «شما همه مسئولید و همه در برابر رعیت خویش پاسخ گو خواهی بود، امام در برابر رعیت اش پاسخ گواست».

کسی که به رعیت خویش خیانت کند عذاب دردناکی در انتظار او خواهد بود، چنان چه رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی که طبرانی آن را در الکبیر روایت نموده فرمود: «مَا مِنْ عَبْدٍ يَسْتَرْعِيهِ اللَّهُ رَعِيَّةً، يَمُوتُ يَوْمَ يَمُوتُ غَاشّاً لِرَعِيَّتِهِ إِلا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ». یعنی: «هر بنده ای را که الله سبحانه و تعالی بالای رعیتی مسئول قرار دهد و او سر انجام در حالی بمیرد که به رعیت خویش خیانت نموده، الله متعال جنت را بر وی حرام قرار می دهد».

این است فرجام این حکام سبک مغز اگر اندکی بی اندیشند!

(ترجمه)

 پرسش:

السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!

شیخ بزرگوار! الله متعال شما را در حفظ و امان خود داشته باشد؛ پرسش من در رابطه به اعجاز علمی در قرآن کریم است. 1- هدف از اصطلاح اعجاز علمی در قرآن کریم چیست؟  2- آیا در قرآن کریم اعجاز علمی است؟ 3- آیا اعجاز  بخش علم محسوب می‌شود یا کدام موضوع دیگری است؟

 پاسخ:

وعليكم السلام و رحمة الله و بركاته!

در رابطه به اعجاز علمی در قرآن کریم باید متذکر شوم که این اصطلاح در عصر پیامبر صلی الله علیه وسلم و اصحاب رضی الله عنهم معروف و شناخته شده نبود و یا به عبارت دیگر، استفاده نشده بود. برای وضاحت بیشتر به نقاط ذیل دقت نمائید:

۱. معجزه عبارت از امر  خارق العاده(خلاف عادت) است که از مدعی نبوت(پیامبرﷺ) در وقت چلنچ دادن و به مبارزه طلبیدن منکرین‌اش طوری صادر شود که آنان را از آوردن مثلش ناتوان گرداند. اما در معجزه پیامبر و موجودیت دو مطلب لازمی است:

اول) اینکه خلاف عادت و فطرت باشد.

دوم) اینکه به وسیلۀ آن منکرین نبوت به چالش کشیده شوند و در مقابل چلنج پیامبر و معجزه‌اش به زانو درآیند تا واضح شود که الله متعال پیامبر را توسط معجزه‌اش کمک می‌نماید.

معجزۀ حضرت محمد ﷺ که به وسیلۀ آن نبوتش را ثابت می‌سازد، قرآن کریم است و رسول الله ﷺ در هنگام به چالش کشیدن منکرین‌اش به غیر از قرآن کریم با چیزی دیگری در مقابل شان مبارزه نکرده است. الله سبحانه وتعالی فرموده:

﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾

[اسراء: 88]

ترجمه: بگو: اگر همۀ انس و جن فراهم شوند، بر اینکه مانند این قرآن را بیاورند، نمی‌توانند مانند آن را بیاورند؛ هرچند آنان پشتیبان یکدیکرشان باشند.

و نیز فرموده:

﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾

[هود: 13]

ترجمه: آیا می‌گویند: این(قرآن) را به دروغ بافته است؟ بگو: اگر راست می‌گویید(شما هم) ده سورهۀ ساخته شده همانند آن را بیاورید و غیر از الله(سبحانه وتعالی) هرکه را می‌توانید، فراخوانید، اگر راست می‌گوئید!

 هم‌چنان فرموده:

﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾

[بقره: 23]

ترجمه: و اگر در آن چه بر بندۀ خویش نازل کرده ایم، شک دارید، یک سورۀ همانند آن بیاورید و شاهدان خود را غیر از الله(سبحانه وتعالی) فراخوانید؛ اگر راست می‌گویید!

۲. اعجاز قرآن کریم در طرز بیان فصیح و بلیغ و حیرت‌انگیز می‌باشد، که این ویژگی‌ها در طرز بیان آن به طور آشکارا مشاهده می‌شود.

در اسلوب و طرز بیان قرآن، شفافیت کلام، قوت و زیبائی‌هایی مشاهده می‌شود که بشر از آوردن مثل‌اش عاجز می‌ماند. اسلوب عبارت از  بیان معانی منظم در الفاظ متناسب است و یا هم اسلوب عبارت از چگونگی تعبیر برای به تصویر کشیدن معانی، توسط عبارات نوشتاری است. وضاحت اسلوب یعنی نمایان شدن معانی مراد در تعبیری‌که قرآن آن را در الفاظ بیان ساخته است. قوت اسلوب آن در الفاظ آن است که معانی را با هم پیوند می‌دهد. یعنی معنی و مفهوم نرم با الفاظ نرم و معنای سخت در الفاظ سخت و کوبنده می‌آید و معنی ناآشنا و با الفاظ ناآشنا آمده و در تمام حالات معانی قرآن به این شیوه و اسلوب بکار رفته است.

۳. تحقیق کننده در امور قرآنی به مرتفع‏ترین قله‌های اسالیب از قبیل وضاحت، بلاغت، قوت و زیبایی در هنگام پژوهش دسترسی پیدا می‌کند. هم‏چنان قرآن را به منهج خاص می‌یابد، طوری‌که تمام معانی قرآن با الفاظ آن همخوانی و مناسبت کامل داشته و در هیچ آیتی از آیات قرآن کریم در میان لفظ و معنی اختلافی وجود ندارد. پس اعجاز قرآن کریم در اسلوب و منهج خاص و منحصر به فردی است که که هیچ نوع مشابهتی با کلام بشر نداشته و کلام بشر نیز با قرآن مشابهت ندارد.

هم‌چنان اعجاز قرآن کریم در معانی است که با  الفاظ و جملات آن همخوانی دارد. اعجاز قرآن از این دید است که هرگاه الفاظ قرآن در گوش‌های سامعینش واقع شود و انسان در معانی آن دقت نماید، بلاغت آن را درک می‌کند و بدون تردید از مقابله‌اش تا سرحدی عاجز می‌شود که آمادۀ سجده بر آن می‌باشد و شنونده‌ای که معانی قرآن را درک کرده نمی‌تواند، در هنگام شنیدن آن شیوۀ معجزه‌آسائی‌که در الفاظ آن نازل شده، روح و روان را احساس آرامش داده و بالای آن تأثیرگذار می‌باشد؛ اگرچه معانی آن را درک کرده نتواند، به همین خاطر قرآن کریم معجزه است و تا روز قیامت  معجزه باقی خواهد ماند.

۴. دلائل زیادی وجود دارد که معجز بودن قرآن را-در بخش‌های فصاحت و بلاغت- به اسلوب لغوی ثابت می‌سازد که قرار ذیل است:

الف) الله متعال از ابتدا برای اثبات نبوت پیامبران علیهم السلام معجزات را در اموری عطاء نموده است که مردم در آن قدرت و مهارت کامل داشته اند و این بخاطر آنست که پاسخ مستقیم به خصومات و چالش‌های همان عصر بوده باشد.

مانند این که موسی علیه السلام فرعون را در مورد سحر و جادو چلنج می‌داد(به مبارزه می‌طلبید) چون قومش با سحر و جادو از هرکسی دگر بیشتر آشنایی داشتند. عیسی علیه السلام قومش را به درمان امراض و زنده کردن شخص مرده چلنج می‌داد، چون قومش امور طبی را می‌دانستند. به همین طور، روش پیامبران گذشته بود. اما قوم حضرت محمد ﷺ نه در علوم طبیعی و نه هم در طب و سحر آشنائی و مهارت کامل داشتند، بلکه در فصاحت و بلاغت و زبان دست  بلند و بالایی داشتند، طوری‌که شغل روزمره و مصروفیت شان گردیده بود و نزدیک بود به غیر از زبان و ارزش‌های آن به چیزی دیگری اعتماد ننمایند. آن‌ها همیشه در پی ساختار و ایجاد نثر فصیح و بلیغ و اشعار با وزن و قافیه بوند. بدین اساس در این موقع شایسته و مناسب همین بود که معجزۀ نبوت در علم فصاحت و بلاغت و کلام آشکارا می‎شد؛ چون عرب‌ها مشغول در این عرصه بودند و با آن آشنایی داشتند.

ب)  قرآن کریم عرب‌ها را به آوردن یک سوره‌یی مثل سوره‌های آن چلنج می‌داد؛ حتی اگر سورۀ کوتاهی مانند سورۀ کوثر باشد و در این شبه‌ای نیست که در سورۀ کوثر و امثال آن از سوره‌های کوتاه قرآن کریم، موضوعات علمی بحث نشده است، بلکه تنها چیزی‌که در آن واضح شده است، روش نهایت فصیح و بلیغ بود که عرب‌ها از آوردن مثل‌اش عاجز می‌شدند.

ج) یگانه چیزی‌که عرب‌ها را در هنگام شنیدن قرآن کریم ناتوان و حیرت‌زده می‌ساخت و عجزشان ظاهر می‌شد، اسلوب لغوی و طرز بیان فصیح و بلیغ آن بود؛ نه چیزی دیگری، و این ویژه‌گی قرآن کریم از زبان خود عرب‌ها به تواتر نقل شده است تا سرحدی‌که بعضی از ایشان قرآن را سحر بیان می‌گفتند.

د) رسول الله ﷺ عرب‌ها را به آوردن موضوعاتی علمی، که در قرآن کریم بیان شده است، چلنج نمی‌داد؛ بلکه از آن‌ها خواستار آوردن مثل قرآن در نظم آن بود.

هـ) قرآن کریم با معانی نزول یافت که عرب‌های زمان رسول الله ﷺ آن را می فهمیدند، چنانچه قرآن کریم بعضاً سخنان آن‌ها را نقل و روایت می‌نماید و از آن فهمیده می‌شود که عرب‌ها به معانی قرآن معرفت و آشنایی داشتند. الله سبحانه وتعالی می‌فرماید: 

﴿وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا * أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِيرًا * أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلًا * أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا﴾

[اسراء: 90 - 93]

ترجمه: و گفتند: به تو ايمان نمی‌آوريم تا آن كه از زمين چشمه‌اى را براى ما روان كنى يا آن كه باغى از خرما و انگور داشته باشى؛ آنگاه در ميان آن جويباران را به خوبى روان كنى يا آن كه آسمان را چنان كه گمان مى‌برى پاره پاره بر ما فرود آرى؟ يا الله(متعال) و فرشتگان را رويا روى(ما) آورى يا خانه‌اى از زر و زيور داشته باشى يا در آسمان بالا روى؟ و فرار رفتنت را(هم) باور نكنيم؛ مگر آنكه كتابى از آسمان بر ما فرود آرى كه آن را بخوانيم. بگو: پروردگارم پاك است. آیا من جز بشرى پيام آورهستم؟

این آیات قرآن حکایتی از کلام قریش و معانی محاورات ایشان را بیان کرده است، لیکن به روش و اسلوبی است که مردم قریش از آوردن مثل آن عاجز شدند؛ با وجود این که روایتی از گفته‌های خودشان بود. پس واضح می‌شود که وجه معجز بودن قرآن کریم در اسلوب لغوی و طرز بیان فصیح و بلیغ آن است، نه چیز دیگری. از دلائل فوق واضح گردید که وجه اعجاز در قرآن محصور به اسلوب لغوی است و بس.

۵. کسانی‌که اصطلاح اعجاز علمی قرآن کریم را استفاده می‌کنند، هدف‌شان از این اصطلاح آن عده از موضوعات قرآن است که با نظریات و حقایق علمی مطابقت داشته؛ مانند این سخن الله متعال:

﴿وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ﴾

[مؤمنون: 12 - 14]

ترجمه: ما انسان را از عصاره‌ای گل آفريده ايم؛ سپس او را به صورت نطفه‌ای در آورده و در قرار گاه استوار جای مي‌دهيم؛ سپس نطفه را به صورت لخته خونی و اين لخته خون را به شکل قطعه گوشت جويده‌ای و اين تکه گوشت جويده را به سان استخوان ضعيفی در مي‌آوريم و بعد بر استخوان گوشت می‌پوشانيم واز آن پس او را آفرينش تازه‌ای بخشيده و پديدۀ ديگری خواهيم کرد. والا مقام و مبارک الله(سبحانه وتعالی) است که بهترين اندازه گيرندگان وسازندگان است.

لیکن این آیات و امثال آن دلالت به قدرت و توانائی‌های الله سبحانه وتعالی می‌کند؛ نه دلالت به اعجاز علمی قرآن، زیرا چون مخاطبین ایام رسول الله ﷺ با موضوعات علمی آشنائی نداشتند و تنها چیزی‌که آن‌ها را در این آیات حیرت‌زده می‌ساخت، همان طرز همخوانی الفاظ و معانی آن بود و موضع آن را منحیث توانایی الله سبحانه وتعالی می‌دانستند، یعنی این نوع آیات از قبیل معجزه‌ای نیست که برای صدق پیامبر ﷺ به قومش باشد.

۶. خلاصه اینکه وجه معجز بودن قرآن کریم در طرز بیان فصیح و بلیغ آن می‌باشد که آن چلنج به عرب‌ها بود، یعنی قرآن عرب‌ها را به خاطر اثبات نبوت رسول الله ﷺ با اعجاز علمی با وجودی‌که معجزه‌اش بود چلنج نمی‌داد. … الله متعال تمام انسان‌ها و جنیات را از آوردن مثل قرآن چلنج داده است که هرگز آورده نمی توانند؛ و لو که همه‌ای شان دست به دست هم دهند، طوری‌که الله متعال فرموده:

﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾

[اسراء: 88]

ترجمه: بگو اگر انس و جن گرد آيند، بر آنكه مثل اين قرآن آورند، هرگز نمی‌توانند مثل‌اش آورند و اگرچه برخی از آنان ياور برخی(ديگر) باشند.

 به این ترتیب، معجزه‌ای که رسول الله ﷺ برای اثبات نبوت‌اش مردم را چلنج داد، همین قرآن کریم است.

برادر شما عطاء ابن خليل ابورشته

(ترجمه)

به رفيق احمد ابوجعفر!

پرسش:

السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!

الله سبحانه وتعالی بر تلاش‏های شما خیر و برکت بیندازد و شما را پاداش خیر دهد.

شیخ بزرگوار! می‌خواهم پیرامون قاعدۀ شرعی "علت با معلول وجوداً و عدماً دوران می‌کند" سؤالی داشته باشم؛ سؤال چنین است: از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد تبادله و فروش خرمای تر با خرمای خشک سؤال شد؛ فرمودند آیا خرما زمانی‌که خشک شود، وزنش کم نمی‌شود؟ گفتند: بلی. پس گفت: نه خیر، در این صورت جواز ندارد. اکنون اگر مقدار کمی و تنقیص را بدانیم و عوضش را بپردازیم، آیا بیع درست می‌شود؟ به عبارت دیگر، هرگاه وزن خرمای تر یک کیلو باشد و زمانی‌که خشک شود، 900 گرام وزنش باقی بماند، پس آیا جائز است خرمای 900گرام را به یک کیلو خرمای خشک بفروشیم؟ و هرگاه پاسخ نه باشد؛ پس چی فائده است که گویم، علت "کم شدن" است؟

پاسخ:

وعليكم السلام و رحمة الله و بركاته!

شما در سؤال خویش اشاره به مسئله‌ای دارید که در جزء سوم کتاب شخصیۀ اسلامی در مورد علت اشاره‏ شده است. برخی از متون کتاب شخصیه را که به سؤال شما ارتباط دارد، نقل می‌کنم: «اما علتی‌که دلالتاً بر آن دلیل اشاره داشته باشد، این بخش را تنبیه و اشاره گویند و آن دو قسم است. اول: این‌که حکم بر توصیفی قابل مفهوم استوار باشد. ... دوم: این‌که علت همراه با مدلول لفظاً از لحاظ وضع همراه باشد، نه این‌که لفظ به وضعِ علت خود اشاره داشته باشد و آن پنچ نوع است که در اینجا تنها موارد مرتبط به موضوع را نقل می‌کنم:

این‌که شارع همرای حکم وصفی را ذکر کند که هرگاه نتوانیم بدان علت‌جوی نماییم، هیچ فائده‌ای ندارد که جایگاه شارع از این کار منزه است و نصوص شرعی عادتاً هرآنچه را ذکر می‌کند، اعتبار شرعی دارد و ازین جهت، این وصف علت می باشد و نص بدان تعلیل می‌گردد؛ مثال: این‌که هرگاه کلام جواب سؤالی باشد، برابر است که وصف در محل سؤال باشد و یا در بیان حکم از محل سؤال به شبیه محل سؤال عدول نماید؛ چنانچه از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت شده است:

«أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ جَوَازِ بَيْعِ الرُّطَبِ بِالتَّمْرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليـه وسلم: هَلْ يَنْقُصُ الرُّطَبُ إِذَا يَبِس؟ فَقَالُوا: نَعَمْ، فَقَالَ: فَلاَ إِذَنْ»

(اخرجه الدار قطنی)

ترجمه: از وی(رسول الله صلی الله علیه وسلم) در حکم جواز مبادله خرمای تر با خشک سؤال شد، پس رسول الله صلی الله وسلم گفت: آیا خرمای تازه زمانی‌که خشک شود، کم نمی‌شود؟ گفتند: بلی. پس گفت: این بیع درست نیست.

پس همراهی حکم با وصف "نقصان" در جواب آن‌ها مبنی بر این‌که خرمای تازه زمانی خشک شود، کم می‌زند، امکان ندارد عبث ذکر شده باشد، بلکه در آن لزوماً فائده هم وجود دارد.

همراهی جواب رسول الله صلی الله علیه وسلم در بیع خرما با حرف "فا" در قولش "فلا إذن" ساختار تعلیل را واضح می‌سازد و اشاره بدان دارد که نقصان علتی برای امتناع فروش خرمای تازه با خشک است و از جملۀ ترتیب آن است که حکم بالای وصف به حرف "فا" با حرف "إذن" همراه گردیده است. درین مثال وصفی‌که ذکر شده است، واقعاً در محل سؤال قرار گرفته است. مثال این‌که وصف در غیرمحل سؤال قرار گیرد، حالتی است که از بیان حکم به حکم شبیه آن که در محل سؤال قرار گیرد، عدول شود. چنانچه از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت شده است، زمانی‌که دختر خثعمیه از وی الله صلی الله علیه وسلم پرسید: ای رسول الله صلی الله علیه وسلم، پدرم را مرگ فراگرفت و بالای آن ادای حج فرض بود، از طرف وی حج کنم، آیا پذیرفته خواهد شد؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:

«أرأيتِ لوْ كانَ على أبيكِ دَيْنٌ أَكُنْتِ قاضِيَتَه؟ قالت: نعم. قال: فَدَيْنُ اللَّهِ أَحَقُّ بالقَضاء»

ترجمه: هرگاه بالای پدرت قرض باشد و از طرف وی اداء گردد، آیا اداء نمی‌شود؟ گفت: بلی، می‌شود. باز فرمودند: پس قرض الله سبحانه وتعالی اولی تر است تا اداء گردد.

درین حدیث خثعمیه از حج سؤال کرد و رسول الله صلی الله علیه وسلم قرض بنی آدم را ذکر کرده و برای آنچه سؤال شده بود، نظیر و مانندی بیان کرد؛ نه این‌که به نفس سؤال جواب داده باشد؛ ولی این حکم را متصلاً با جواب سؤال بیان نمود. درینجا همرای حکم وصف دَین را بیان نمود و امکان ندارد که بیهوده ذکر شود و حتماً فائده‌ای دارد. یادآوری رسول الله صلی الله علیه وسلم وصف را همراه با ترتیب حکم دلالت به علت دارد و اگر چنین نباشد، ذکر آن عبث و بیهوده می‌باشد.

چنانچه مشاهده گردید، متن مذکور پاسخ شما را در خود جا داده است: هرگاه جواب چنین باشد که بیع در آن صورت نادرست است، پس چه فائده دارد که بگوییم علت همان نقصان است؟...» متن چنین بیان کرده که خرمای تازه زمانی‌که خشک شود، چی فائده دارد؟ در متن آمده است: «همراهی حکم با وصف نقصان، در جواب سؤال شان مبنی بر این‌که آیا خرما زمانی‌که خشک شود، کم می‌گردد، بیهوده نبوده، بلکه حتماً فائده‌ای دارد. همراهی جواب رسول الله صلی الله علیه وسلم در بیع خرما با حرف "فا" در قولش "فلا إذن" ساختار تعلیل را واضح می‌سازد و اشاره بدان دارد که نقصان علتی است برای امتناع فروش خرمای تازه با خشک، و از جمله ترتیب آن است که حکم بالای وصف به حرف "فا" با حرف "إذن" همراه گردیده است، و درین مثال وصفی‌که ذکر شده است، واقعاً در محل سؤال قرار گرفته است؛ پس فائده درینجا وجود علت است؛ یعنی ذکر نقصان بیان علتی است که فروش خرمای تازه را با خشک ممتنع می سازد. ازین جهت درست نیست که بگوئید: چه فائده دارد که علت نقصان باشد؛ این از جمله سؤالات مغالطه است، چنانچه در بحث ذکر گردید، همراهی حکم با وصفِ نقصان فائده آن این است که نقصان علت امتناع فروش خرمای خشک با خرمای تر است؛ هرگاه چنین نمی‌بود، ذکر نقصان فائده‏ای نمی‌داشت. ... فائدۀ آن ذکر علت امتناع بیع بوده و رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد فروش خرمای تر با خرمای خشک سؤال شد و در مقابل رسول الله صلی الله علیه وسلم از سائل پرسید: آیا خرمای تر زمانی‌که خشک شود، کم نمی‌زند؟ زمانی‌که گفته شد، بلی. پس دوباره رسول الله صلی الله علیه وسلم گفت: نه خیر این‌گونه بیع جواز ندارد.

اما چرا درست نیست که عوض و بدل نقصان را بدهیم، چنانچه در بخش دیگر سؤال شما آمده است: «هرگاه مقدار نقصان و کمی را دانستیم و بدل نقصان را بدهیم، آیا بیع درست است؟» به عبارت دیگر، یک رطل خرمای تازه را به یک رطل خرمای خشک خریداری کردی و سپس آنچه تفاوت وزن بین خرمای تر و خرمای خشک وجود داشت، رفع گردید؛ مثلاً خرمای خشک یک رطل باشد و زمانی‌که خشک شود؛ به اندازۀ 100 گرام آن کم آید، ولی در معاملۀ شما یک رطل خرمای خشک بدهید و جانب مقابل یک رطل خرمای تر بدهد و برعلاوه، یک رطل مقدار 100گرام خرمای دیگر بدهد و عوض کم بودی را تکمیل نماید؛ پس این نوع معامله در اجناس ربوی جائز نمی‌باشد؛ چون هرگاه اجناس ربوی راجنس به جنس تبدیل کنید، پس جائز نیست که در مقابل فرق کمی و صفتی و یا در صورت اختلاف خصائص فائده گرفته شود؛ پس در اصناف ربوی این گونه معامله جائز نمی‌باشد؛ بلکه خرمای خشک با پول فروخته می‌شود و به آن پول خرمای تازه خریداری گردد؛ دلیل آن حدیثی است که بخاری در صحیح خود از یحیی روایت کرده و گفته است: از عقبه بن عبدغافر و او از اباسعید خدری رضی الله عنه شنیده است که گفت:

«جَاءَ بِلَالٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليـه وسلم بِتَمْرٍ بَرْنِيٍّ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليـه وسلم مِنْ أَيْنَ هَذَا قَالَ بِلَالٌ كَانَ عِنْدَنَا تَمْرٌ رَدِيٌّ فَبِعْتُ مِنْهُ صَاعَيْنِ بِصَاعٍ لِنُطْعِمَ النَّبِيَّ صلى الله عليـه وسلم فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليـه وسلم عِنْدَ ذَلِكَ أَوَّهْ أَوَّهْ عَيْنُ الرِّبَا عَيْنُ الرِّبَا لَا تَفْعَلْ وَلَكِنْ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِيَ فَبِعْ التَّمْرَ بِبَيْعٍ آخَرَ ثُمَّ اشْتَرِهِ»

(و اخرجه مسلم كذلك)

ترجمه: از ابوسعید خدری روایت است که گفت: بلال، خرمای بَرنی(یک نوع خرمای بسیار مرغوب) خدمت نبی ‏اكرم صلی الله علیه وسلم آورد، آن حضرت صلی الله علیه وسلم خطاب به او فرمود: این‌ها را از كجا آورده‌ای؟ بلال گفت: نزد ما خرمای نامرغوب بود، دو صاع از آن‌ها را در برابر یک صاع فروختم تا رسول اكرم صلی الله علیه وسلم از آن‌ها بخورد. اینجا بود كه رسول‏الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: آه، آه! این معامله عین ربا است، عین ربا است؛ چنین نكن؛ اما هرگاه خواستی خرمای خوب خریداری کنی، خرماهای خودت را بفروش و از پول آن خرمای خوب خریداری کن.

خلاصه و نتیجۀ سخن این‌که فائدۀ ذکر نقصان برای بیان علت امتناع فروش خرمای تر با خرمای خشک است؛ چون خرمای تر زمانی‌که خشک شود کم می زند. ... و اما عدم جواز دفع فرق و یا آنچه ارش(عوض عیب) نامیده می‌شود، در اجناس ربوی اخذ بدلِ فرق جائز نمی‌باشد، آرزو دارم که این بسنده باشد. الله داناترین و حکیم‌ترین است.

برادر شما عطاء ابن خلیل ابورشته